O. L. Muxamedov Kafedra mudiri

teoritik
  («teo»  -  din)  shakli  ham  mavjud. 
Bunday tipdagi davlatlarda (Vatikan, Saudiya  Arabiston, Vrineya) davlat boshlig‘i ayni  vaqtda 
diniy  boshliq  hisoblanadi.  Vatikanda    monarx  Rim    Papasi,  Saudiya  Arabistoni  esa  barcha 
rahbarlik  (Bosh  vazir,  Oliy  sudiya,  Oliy  qumondon  va  hoakazo)  faqat  yakayu-yagona  qirolga 
bo‘ysinadi. 
Davlat tizimining riyespublika shakli ham ancha qadimiy (yeng qadimiy respublika San-
Marino Respublikasi bo‘lib u 301 yilda tashkil topgan). Respublika ham o‘z navbatida prezident 
va  parlament  respublikasi  shaklida  bo‘ladi.  Birinchisida  saylangan  prizident  ayni  vaqtda  davlat 
va  xokimiyat  boshlig‘idir;  hatto  parlament  oldindan  tarqatib  yuborish  hududiga  ham  ega. 
Respublikaning  bunday  ko‘rinish  AQSH,  Braziliya,  O‘zbekiston,  Qozog‘iston  va  boshqa 
davlatlarda  amal qiladi. 
Parlamentar  respublikada  prizident  huquqi  biroz  cheklangan  bo‘lib,  unda  hokimiyat 
parlamentga  shaklan  bo‘ysinsada  u  amalda  asosiy  boshqaruvchi  shaxs  hisoblanadi  (Germaniya 
Federativ Respublikasi, Malayziya, Hindiston, Avstriya, Rolsha, Italiya va b,). 
Hozirgi    davrda  yer  sharida  respublika  tizimidagi  davlatlar  ko‘pchilikni  tashkil  qiladi. 
Ularning umumiy soni 150 ga yaqin, monarxiyaga esa taxminan 30 ta davlat kiradi.  
Davlat  tizimi  mamlakatning  ma’muriy-hududiy  tuzilishi  bilan  ham  bog‘liq,  davlatlar 
ma’muriy  –  hududiy  tuzilishning  ikki  –  unitar  va  federativ  shakli  mavjud.  Unitar  davlatlarga 
qonun  chiqaruvchi  va  ijro  etish  organi  bitta,  konstitutsiya  ham  yagona.  Ularning  ishidagi 
ma’muriy  birliklar,  masalan,  viloyat,  rayon  kabilarning  hududi  uncha  katta  emas.  Bunday 
davlatlar soni  juda ko‘p:  Fransiya, Ukraina, Turkmaniston, Belorus, Qozog‘iston, Yaponiya  va 
h.k. 
Federativ  davlatlarning  ichki  siyosiy  tuzilishi  ancha  murakkab:  bu  yerda  «davlat  ichida 
davlatlar» mavjud bo‘ladi. Yagona davlat tarkibidagi respublika, shtat, okrug, kanton, provinsiya 
kabilar o‘zlarining konstitutsiyasi, qonun chiqaruvchi  va  ijro etuvchi organlariga ega. Ularning 
siyosiy  jihatdan  huquqi  ancha  yuqori.  Chunonchi,  AQSH,  Braziliya,  Hindiston,  Meksikaga, 
uxshash 20ga yaqin federativ davlatlar tarkibida shtatlar (shtati, shtat – davlat demakdir), GFRda 
yerlar, Rossiyada – respublikalar mavjud. 
Davlat  ma’muriy  tuzilishining  konfedratsiya  shaklida  uning  ichki  birliklari  o‘zlarining 
mustaqilligini  tula  saqlagan  bo‘ladi.  Bunday  tizim  Shvesariyada  kuzatiladi;  «Shvesariya 
konfederatsiyasi» 22 ta kantonlardan iborat. 
Dunyo  siyosiy  xaritasida  tom  ma’nodagi    mustamlakalar  deyarli  yo‘qolgan  bo‘lsa-da, 
siyosiy jihatdan qulay yoki buysinuvchi hududlar hanuzgacha bor. Bularga Portugaliya, Daniya, 
Fransiya,  Buyuk  Britaniya  kabi  davlatlarning  yer  sharining  turli  chekkalarida  qolgan  avvalgi 
mustamlakalari,  kichik,  to‘la  mustaqil  bo‘lmagan  hududlari  kiradi.  Ular,  masalan,  Janubi-
Sharqiy Osiy, Okeaniya, Karib dengizi havzasida bor. 
Shu  o‘rinda  Buyuk  Britaniya  boshchiligidagi  Hamdo‘stlik  davlatlariga  ham  to‘xtalib 
o‘tish  lozim.  Ma’lumki,  «Buyuk  Britaniya»  dastavval  1707  yilda  Angliya,  Shotlandiya  va 
Irlandiyani  qo‘shilishidan  tashkil  topgan  edi.  1931  yilda  vujudga  kelgan  Buyuk  Britaniya 
Hamdo‘stligiga  hozirgi  vaqtda  50  dan  ortiq  davlatlar,  shu  jumladan,  Avstraliya,  Yangi 
Zelandiya,  Kanada  kiradi  (umumiy  maydoni  30  mln.  km
2
,  aholisi  esa  dunyo  aholisining  1/6 
qismini tashkil qiladi).