O. L. Muxamedov Kafedra mudiri

1.  Jahonning  siyosiy  xaritasi  haqida  tushuncha.
  Siyosat  so‘zi  arabcha  so‘z  bo‘lib,  u 
lugaviy  jihatdan  «boshqarish»  degan  ma’noni  bildiradi.  Demak,  qayerdaki  boshqarish  mavjud 
ekan  shu  yerda  ustunlikka  intilish  mavjud  bo‘ladi.  Xususan,  dunyo  mamlakatlarida  ham  aynan 
shu  jarayon  kuzatiladi.  Bugungi  kunda  230  dan  ortiq  mamlakat  mavjud  ekan,  ular  bir-biridan 
rivojlanish darajasiga ko‘ra, davlat tuzumi va boshqarish shakliga ko‘ra o‘zaro farq qiladi. 
Shu  o‘rinda  ta’kidlash  joizki  dunyo  siyosiy  xaritasi  bu  dinamik,  ya’ni  o‘zgaruvchan 
tarixiy  kategoriyadir.  Chunki,  siyosiy  haritadagi  davlatlar  soni,  ularning  tuzumi,  chegara  va 

---

boshqa  sifat  hamda  miqdoriy  ko‘rsatkichlari  davriy  nuqtai  nazardan  o‘zgarib  turadi.  Bunda 
siyosiy  haritaning  shakllanishiga  bevosita  ta’sir  etuvchi  quyidagi  omillarni  alohida  ajratib 
ko‘rsatish mumkin: 
a) yangi materiklar va xududlarning kashf etilishi bosqichi. 
b) urushlar, davlat to‘ntarishi kabi siyosiy vaziyatning keskinlashuvi. 
v)  muayyan  sistemaning  parchalanishi  oqibatida  yangi  toifadagi  davlatlarni  vujudga 
kelishi. 
Ikkinchi  jahon  urushidan  keyin  dunyoning    siyosiy  haritasida  bir  qancha  sotsialistik 
davlatlarning  paydo  bo‘lishi,  mustamlakachilik  sistemalarini  parchalanishi  va  o‘nlab  ozod 
bo‘lgan  mamlakatlarning  vujudga  kelishi  qo‘shilmaslik  harakatining  o‘sishi  kabi  muhim 
jarayonlar  o‘z  aksini  topdi.  Urushdan  keyingi  butun  davr  asosini  G‘arb  bilan  sharqni  jahon 
qarama-qarshi  turishi,  ular  o‘rtasidagi  «sovuq  urush»  tashkil  etdi.  Ko‘pdan-ko‘p  harbiy-siyosiy 
ittifoqlar, shu jumladan ikkita yirik ittifoq: Shimoliy Atlantika shartnomasi tashkiloti (NATO) va 
Varshava  shartnomasi  tashkiloti  (VSHT)  vujudga  keldi.  Yer  kurrasining  turli  joylarida  yuzlab 
ba’zalar bunyod etildi, mahalliy urushlar bo‘lib turadi. 
Dunyoning  siyosiy 
haritasida  ko‘pdan-ko‘p  keskinlik  o‘choqlari,  regional 
kelishmovchiliklar (janjallar) vujudga kelib turadi. 
80 – yillarning ikkinchi yarmida xalqaro munosabatlarda qarama-qarshi turishdan o‘zaro 
bir-birini  tushunish  va  hamkorlikka  o‘tish  boshlandi.  O‘zaro  ishonchsizlik  xavsirash  va 
dushmanlik  o‘rniga  yaxshi  qo‘shnichilik  qaror  topa  boshladi.  Bu  jarayon  SSSR  (MDH)  bilan 
AQSH, Yevropa davlatlari, Osiyo-Tinch okean regioni (OTR), boshqa hududlar munosabatlarida 
aks  etdi.  Dunyoning  siyosiy  xaritasida  1990-  yilda  Germaniyaning  birlashishi,  haqiqiy 
qurolsizlanishning  boshlanishi  Varshava  shartnomasi  tashkilotining  tarqatib  yuborilishi, 
NATOning asosan siyosiy ittifoqqa aylantirilishi kabi muhim jarayon va xodisalar yo‘li bilan hal 
qilishga  erishildi.  Masalan,  Markaziy  Amerikadagi  (Nikaragua,  Salvador),  Afrika  janubidagi 
(Namibiya,  Angola),  Janubiy-Sharqiy  Osiyodagi  (Kombodja)  janjallari  muzokoralar  yo‘li  bilan 
hal qilindi. 
Bularning  natijasida  halqaro  keskinlik  kamaya  boshladi,  dunyo  tinchroq  va  xavfsizroq 
bo‘lib  qoldi.  Jahondagi  keskinlikni  kamaytirishda  Birlashgan  Millatlar  Tashkilot  (BMT)ning 
xizmati juda katta. BMT qarorgohi Nyu-Yorkda joylashgan.