O. L. Muxamedov Kafedra mudiri

“geografik geometriyasini”
,
 
iqtisodiy geografik asosini o‘zida aks 
ettiradi. Mamlakatimiz iqtisodiy xaritasida bunday o‘ziga xos geometrik shakllar vujudga 
kelgan. Ular jumlasiga Samarqand (Juma) – Buxoro (Kogon) – Qarshi (Qashqadaryo st.), 
Sirdaryo – Jizzax – Xovos uchburchaklari, Farg‘ona xalqasi (Qo‘qon – Namangan – Andijon – 
Marg‘ilon – Qo‘qon) kabilar kiradi. Ba’zan, bu yo‘nalishlarda temir va avtomobil yo‘llar 
birgalikda joylashgan bo‘lib, ular birgalikda hududni yanada mustahkamroq birlashtiradi 
(“mixlaydi”).
Bunday shakllarning ayrimlari transchegaraviy bo‘lib, ular qo‘shni, hududi tutash bo‘lgan 
davlatlarni ham bog‘laydi. Masalan, tabiiy geografik miqyosdagi Farg‘ona xalqaro halqasi 
Xo‘jand va O‘shni ham birlashtiradi yoki Gazo‘choq – Urganch – Doshhovuz, Taxiatosh 
(Nukus) halqasi ham shunga o‘xshash geosiyosiy mohiyat kasb etadi. Turkmaniston bilan tutash 
bo‘lgan O‘zbekiston hududlarida Turkmanobod – Pitnak – Uchquduq – Navoiy “trapetsiyasi” 
ham ko‘zga tashlanadi. Qoraqalpog‘istonda To‘rtko‘l – Nukus – Qo‘ng‘irot – CHimboy 
“konussimon”
 
temir yo‘li ushbu mintaqa tabiiy-iqtisodiy imkoniyatlaridan foydalanishda 
ahamiyatga ega. Avtoyo‘llar geografiyasida esa Samarqand – G‘uzor – SHahrisabz – Samarqand 
halqasi yo‘lovchilar tashishda katta o‘rin tutadi.
YUqoridagi yo‘llarning yanada rivojlanishi, temir yo‘l tugun va majmualarining 
shakllanishi iqtisodiy geografik jihatdan muhim hisoblanadi. Xususan, nisbatan bir-biriga yaqin 
joylashgan ancha yirik shaharlar o‘rtasida magistral ko‘rinishda, intensiv qatnovli yo‘l va 
yo‘laklar (karidorlar) bu borada yanada ahamiyatlidir. Sababi, har qanday yo‘l uning ta’sir 
zonasida bo‘lgan tabiiy boyliklarni o‘zlashtirishga, ichki hududlarga madaniyat yangiliklarini 
olib kirishga, o‘sish qutb va markazlarning vujudga kelishiga asos bo‘lib xizmat qiladi. Xuddi 
shu fikrni 223 km masofada barpo etilgan (2007 yil) Toshg‘uzor – Boysun – Qumqo‘rg‘on temir 
yo‘li yaqin kelajakda isbotlab beradi.
2013 yil yakunlariga ko‘ra, temir yo‘llar orqali taxminan 60 mln tonna yuk va 15,0 mln 
yo‘lovchi tashilgan. Yo‘lovchilarni tashish aylanmasi so‘nggi 8 yilda 1,9 martaga ko‘paygan. 
Mintaqalar miqyosida yuk tashishda Toshkent, Navoiy va Farg‘ona viloyatlari ko‘zga tashlansa, 
yo‘lovchi tashishda Toshkent mintaqasi keskin ajralib turadi. Temir yo‘llarda tashilgan 
yuklarning deyarli ¼ qismini neft va neft mahsulotlari, 20-22 foizini qurilish materiallari, 10 
foizdan ko‘prog‘ini sement, 5 foizga yaqinini ko‘mir tashkil etadi. 
Avtomobillarda 1156 mln t. yuk va 6280 mln yo‘lovchi tashilgan. YUk tashishda 
yuqoriroq ko‘rsatkichlar Xorazm, Farg‘ona va Surxondaryo viloyatlarida qayd etiladi, 
avtobuslarda yo‘lovchi tashish bo‘yicha esa, eng avvalo, poytaxt – Toshkent hamda Farg‘ona 
viloyatlari oldinda. Ayni paytda avtomobillarda yuk tashish Jizzax, Buxoro, Andijon va 
Namanganda, yo‘lovchilar tashish Jizzax va Navoiy viloyatlarida sust rivojlangan (8-ilova). 
YUqorida qayd etilganidek, respublikamizda quvur va havo transporti ham rivojlanib 
bormoqda. “O‘zbekiston havo yo‘llari” Milliy kompaniyasi asosan yo‘lovchilar tashishda katta 
ahamiyat kasb etsa, quvur transporti orqali ko‘proq gaz jo‘natiladi (bir yilda 60 mln t. yuk 
tashiladi). Respublikamizda jami magistral quvurlarning uzunligi 14,3 ming km bo‘lib, uning 
deyarli 99 foizi gaz quvurlaridir.
Transport nafaqat mamlakat ichidagi vazifalarni bajaradi, uning