O. L. Muxamedov Kafedra mudiri

2. Iqtisodiy geografiyaning nazariy asoslari. 
Sobiq sovet iqtisodiy geografiyasi 
o‘zining geografik tadqiqotlarida asosan tarixiy – sotsial tahlil tafsilotlariga yondoshgan. 
Iqtisodiy geografiya o‘zining geografik tadqiqotlarini tarixiy – sotsial tahlillar asosida tuzib,
xalq xo‘jaligi tarixi va sovet davrida shakllangan tarixiy geografiyadan (o‘tgan tarixiy davrlarda 
ishlab chiqarishni joylashtiradi) farq qiladi. Xalq xo‘jaligi tarixi va tarixiy geografiyadan farq 
qilib, iqtisodiy geografiya ishlab chiqarish kuchlarini zamonaviy joylashtirishni o‘rgatadi. Bu 
borada albatta iqtisodiy geografiya hozirgi davrda ishlab chiqarishni joylashtirish masalalarida 
tarixiy materiallarga (ayniqsa sanoat va qishloq xo‘jaligi mintaqalari, transport yo‘llari, aholini 

---

joylashtirish, shaharlar, mehnatga layoqatli aholi va boshqalarga nisbatan) yondoshadi, hamda 
uning rivojlanish darajasini va dinamikasini aniqlash va solishtirish mahsadida unga baho beradi 
va insonni tabiiy muhitga ta’sirini tahlil qiladi. Bu borada u o‘ziga xos bog‘langan tizimni, ya’ni 
tabiat – jamiyat – xo‘jalik – ekologiyani tadqiq qiladi. 
Ayrim jihatlarini o‘rganish borasida iqtisodiy geografiya ikki qismga – umumiy 
tarmoqlar va rayonlar qismiga bo‘linadi. Umumiy qismda tizimning umumiy masalalari, 
mamlakatlarning xo‘jalik, geografiyasi va asosiy tarmoqlar qismida sanoat, qishloq xo‘jalik, 
transport tarmoqlari alohida yoritiladi. Rayonlar qismida esa o‘rganilayotgan mamlakatning 
ayrim hududlari xo‘jaligi va iqtisodiy rayonlar o‘rganiladi. Mamlakatlarni majmuali o‘rganishda 
uchala qism ham o‘zaro bir-birini to‘ldiradi. Ayni vaqtda mamlakatlar xo‘jaligi va uni 
tarmoqlarini tadqiqot qilishdagi umumiy masalalarni o‘rganish o‘rganilatgan mamlakat ayrim 
hududlari va iqtisodiy rayonlari xo‘jaligini o‘rganishda juda zarur shart – sharoit hisoblanadi. 
Iqtisodiy geografiya ishlab chiqarishni joylashtirishni o‘rgana borib, xududiy ishlab 
chiqarish majmualarini shakllantirishi va rivojlantirishini keng ko‘lamda tadqiq qiladi. Xududiy 
ishlab chiqarish majmualari – bu tabiiy va sotsial – iqtisodiy sharoit, tarixiy xususiyat va 
iqtisodiy geografik o‘ringa ega bo‘lgan aniq xududda ishlab chiqarish tarmoqlarining 
uyg‘unlashganligidir. 
3