O kzbekiston respubl1kasi oliy ya cprta m axsus ta’lim vazirligi

IV 
bolim . TO ‘LIQ SISTEM ALI BALIQCHILIK
XOMALIGIDA ISHLAB CHIQARISH JARAYONLARI
To'liq sistemali baliqcliilik xo'jaliklarida ishlab chiqarish sharoit- 
larini tashkil qilish, yil davomida amalga oshiriladigan kompleks ishlab 
chiqarish sharoitlarini rejalashtirish bilan chambarchas bogiiq.
Toliq sistemali hovuz baliqcliilik xo'jaligida ikki oborotdan iborat to- 
varbaliq yetishtirish jarayonlarining sxemasi quyidagi rasmda keltirilgan.
Nasldor baliqlar va ularni baholash
Baliqcliilik xo‘jaliklarida o'stiriladigan barcha baliqlar tarkibi aso- 
san voyaga yetgan zotlarga asoslangan boiadi. Voyaga yetgan sergo‘sht 
va sermahsul ota-ona baliqlar xo‘jalikning nasldor zotlari hisoblana- 
di. Bunday zotlar alohida hovuzlarda saqlanadi. Har yili baliqcliilik 
xo'jaliklarida bailor ovida (aprel, may) mayda baliqchalar olish uchun 
ulardan foydalaniladi. Lekin ajratib qo'yiladigan nasldor baliqlarni 
yashashi yuqori darajali, sifatli bolishi kerak, cliunki olinadigan ba- 
liqchalarning muddatlari va hayotchanligi shu sifat bilan chambarchas 
bogiiq, liamda xo‘ja!ikning asosan faoliyati o'zidagi nasldor baliqlarga 
bogiiq. Ko‘pchilik xo'jaliklar tabiiy resurs orqali o‘z xo'jaliklarining 
mayda baliqlariga bolgan talablarini qondiradilar (qutqarilgan, kanal- 
lardan yigllgan segoletkalar hisobida). Sifatli urug' olish uchun ham
82

---

nasldor baliqlar kerak, ayniqsa inkubatsion sex uchun ham bularning 
mahsulotlari kerak. Sex uchun ishlatiladigan ota-ona baliqlar iloji bo- 
richa 4-10 yoshgacha bo'lgani ma’qul. Bu yoshdagi ota-onalardan si- 
fatli mayda baliqcha (chavoq) olinadi. Buning uchun ota-ona baliqlar 
sog'lom, jarohatlanmagan bo'lishi kerak. Karplarning 8 yoshdan, oq 
amur va oq do'ngpeshana, chipor do'ngpcshana 11—12 yoshdan boshlab 
safdan chiqariladi.
Voyagayetgan 2—3 yoshli karplar, 5~6yoshli oqam urvado‘ngpeshana 
tez o‘sish va yuqori mahsuldorlik xususiyatlariga ega bodadi, bir yozda 
1,0—1,5 min dona uvildiriq mahsuloti beradi. Erta bahorda bunday ba- 
liqlarning jinsiy mahsulotlarining ijobiy belgilari yaqqol ko'zga tashla- 
nadi. Endi har bir jins alohida-alohida ajratiladi. Alohida hovuzlarda 
saqlanadi, chunki bulardan yuqori darajali avlod olinadi. Erkaklari ni- 
koh jihozlariga va urug‘ mahsulotlarining yetilishiga qarab ajratiladi. 
Yaxshi ota-onalarni tanlab ajratish bahor faslida nerest oldidan boshla- 
nadi va jinslarga ajratiladi. Nasldor zotlarni o‘z-o‘zidan ajratilayotganda 
jinsning tashqi ko'rinishiga e’tibor beriladi. Yaxshi zotlarning tana ba- 
landligi indeksi ko‘rsatkichiga muvofiq 2,5—2,7 ga teng bo‘ladi, qalinlik 
indeksi 20—22%.
Nasldor va remont uchun ajratilgan baliqlarning ko‘rsatkichlari 
to‘g‘risida akt tuziladi, inventarizatsiya qilinadi va vedomost tuziladi. 
Vedomost formasi 12-jadvalda ko‘rsatilgan. Baliqlarni o'lchash uchun 
quyidagi moslamalardan foydalaniladi (21-22-rasmlar).
21-rasm. Baliq tana odchovlarini o‘lchash doskasi
V.S. Kirpichnikova va K.A. Golovinskoy ma’lumotiariga ko‘ra, tan- 
gacha qoplami shakli bo'yicha farqlash mumkin, chunki u o‘zgarib 
turish xususiyatiga ega ekanligi bilan xarakterlanadi. O ta-ona zotlar-
83

---

ning holatini baholashda kuz va bahorda ularning rangiga qarab ba- 
holanadi. Sarg'aygan, nimjon baliqlar oriq bo'lib, semizlik koeffitsienli 
past boiadi. Bunday baliqlar brak voki yaroqsiz deb topiladi. Ota-ona 
nasldor baliqlarning va remont uchun ajratilgan ikki-uch voshli baliqlar 
nasldorligi tekshirilib baholanadi va akt-vedomosti tuziladi. Bu ishni 
bosh baliqshunos bajaradi. Baliqlarni oichash texnikasi yuqoridagi 
rasmlarda ko‘rsatilgan.
22-rasm. Karp baliqlarini oichash texnikasi: 
a — tana va bosh uzunligi, b — tana balandligi, d — tana qalinligi.
Bahorgi yoki kuzgi nasldor zotlarning holatini baholashda ularning 
tana rangiga qarab belgilanadi. Kulrang xira kumushsimon rangda 
toblansa, bunday baliq oriq-semizlik koeffitsienti past boiadi. Bun- 
day zotlar to'rlardan olib tashlanadi. Har yili baholash asosida nasldor 
zotlar va remont uchun ajratilgan zotlar uchun alohida akt-vedomosti 
yoziladi (akt-vedomost nusxasi alohida tavsiya etiladi).