O kzbekiston respubl1kasi oliy ya cprta m axsus ta’lim vazirligi

Chuchuk suv umurtqasiz palikonlar to‘g‘risida ma’limot — baliqlarni
boqish uchun ko‘paytiri!adi
T u r l a r n o m i
U z u n l i g i , m m
V
o
y
a
g
a
y
e
ti
s
h
m
u
d
d
a
ti
s
u
tk
a
Y
e
ti
la
d
ig
a
n
t
u
x
u
m
s
o
n
i,
h
a
y
o
t 
d
a
o
m
i
d
a
, 
s
o
n
i
H
a
y
o
t 
d
a
v
o
m
iy
li
g
i 
s
u
tk
a
O
p
t
i
m
a
l
v
a
k
r
it
ik
s
u
v
h
a
r
o
r
a
ti
, 
°
C
H
a
r
b
ir
g
e
n
e
t
a
ts
iy
a
d
a
g
i 
t
u
x
u
m
l
a
r
s
o
n
i
T
u
x
u
m
q
o
'y
i
s
h
d
a
v
r
iy
li
-
gi 
s
u
tk
a
T
u
x
u
m
d
a
n
c
h
iq
is
h
p
a
y
ti
U
r
g
‘o
c
h
i 
z
o
tl
a
r
E
r
k
a
k
z
o
tl
a
r
D a p h n i y a
m a g n a
0 , 7 -
0 , 8
2 , 0 -
6 , 0
2 , 0 -
2 , 2
3 - 4 ( 1 4 )
1 0 - 2 0
1 2 0 —
1 5 0
5 ( 1 8 x 2 4 )
3 4
s o
1 2 -
14
C e r i o d a p h n i -
y a - r e t i k u l a t
0 , 3 5
0 , 8 -
1,5
0 , 5 -
0 , 8
2 - 3
1 0 - 1 5
3 0
5 ( 8 - 2 4 )
3 2
2 2
1 - 3
M o i n a
( m o i n a r e c -
t i r o t r i s )
0 , 4 -
0 , 6
1 , 2 —
1,7
0 , 8 -
1 ,0
3 - 4
5 - 7
2 2
2 1 - 2 5
( 4 0 )
5 3
1 - 2
X i d o r u s
( c h y d o r u s
s p h a e r i c u s )
0 , 1 8 -
0 , 2 2
0 , 3 -
0 , 5
0 , 3 -
0 , 4
2 - 3
2 0
3 0 - 4 0
2
1 - 2
B r a h i o n u s
( b r a c h i o n u s
c a l y c i f l o r u s )
0 , 1 0 -
0 , 3 0
1
1 5 - 2 0
4 - 8 ( 1 7 )
( 2 2 - 3 5 )
81
6 - 1 2
0 , 5
Nektobentos va boshqa plankton organizmlarni ko‘paytirish
Jabra oyoqlilar (Anostraca) turkumining 180 ga yaqin turlari bor. 
Ko'pchilik turlari chuchuk suv havzalarida va ko'lmak suvlarida ya- 
shaydi. Sho‘r suvli koilarda — Artemia salina keng tarqalgan. Artemia 
salina boshqa jabra oyoqlilardan keskin farq qiladi. Bu farq artemianing 
ko'pincha urugianm asdan partenogenetik yoki tirik nauplius lichinka- 
sini tug‘ib ko‘payadi. Juda ham serpusht bodadi. Artemia asosan bak- 
teriyalar, tuban suvo‘tlari va sodda hayvonlar bilan oziqlanadi. Artemia 
dunyo baliqchiligida keng foydalaniladi. Chunki artemia yuqori sifatli 
ozuqa hisoblanadi.
Akvariumdagi baliqlarni boqishda ham artemia salina ko'paytiriladi. 
Asosan hovuz, ko‘l, chuchuk suv baliqlari uchun ham ozuqa hisoblanadi.
Respublikamizning shimoliy hududlarida (Orol atrofida, Xorazm, 
Buxoro) yuqori darajali sho‘r suvliklarda tarqalgan. Artemia salina ya- 
shaydigan suvning tuz konsentratsiyasi 20 dan to 300 
%
gacha bodadi. 
Artemianing tana uzunligi to 18 mm gacha, ogdrligi esa 8 mg, suv
77

---

harorati 8—9°C boiganda paydo bo'ladi. Uning yosh zotlari suv harora- 
ti 25-30°C bo'lganda tez o'sadi. Artemia serpusht hayvon 200 gacha 
tuxumi bo'ladi. Tuxum qattiq qobiq bilan o'ralgan. Artemialar tabiiy 
sharoitda bahor—yoz paytida ko‘payadi. Diapauzali tuxumlarni yoz- 
kuzda qo'yadi (avgust—noyabr). Artemia suvo'tiari (xlorella, stsenodes- 
nius) va mikroorganizmlar bilan oziqlanadi.
Hovuz baliqchilik xo'jaliklari tabiiy ozuqasini ko'paytirish ntaqsa- 
dida artemiani ko'paytirish yaxshi samara beradi. Buning uchun tabiiy 
suvliklardan may—iyun oylarida maxsus sachoklar yordamida kuchli 
sho‘rlangan mayda ko'lmakchalardan artemia yig‘ib olinadi va tay- 
yorlangan lotoklarda yoki dafniya xandaqlarida ko'paytirish mumkin. 
Artemiani yilning xohlagan paytida ko'paytirib boiadi, lekin bahorda 
suv harorati 8—10°C bo'lganda suvdagi osh tuzi konsentratsiyasi 20% 
dan to 90% gacha bo'lgan eritmada boqiladi. Tuz eritmasining konsen­
tratsiyasi pastroq (20—40 %) bo'lganda mahsuldorlik past bo'ladi. Mah- 
suldorlik yuqori bo'lishi uchtin tuz konsentratsiyasi 70-90% boiishi ke- 
rak. Artemia o'stirish uchun yodlanmagan osh tuzi ishlatilishi maqsadga 
muvofiq. Laboratoriya sharoitida artemiani madaniylashtirish uchun un- 
chalik katta bo'lmagan idishlar (akvarium)da yetishtiriladi. Artemia kun 
tartibida asosan oziqlantiriladi. Asosan xlorella, ssenodesmus kabi bir 
hujayrali suvo'tiari bilan oziqlantiriladi, bakteriya, drojilar ham beriladi. 
Suvdagi erigan kislorod ntiqdori 6 mg/ 1 dan kam bo'lntasligi kerak.
Sanoat tarzida artemia yetishtirish uchun sementdan tayyor- 
langan hovuzlar qurish kerak, ko'pincha dafniya yetishtirish uchun 
mo'ljallangan hovuzlardan foydalansa ham bo'ladi. Hovuzlarning 
hajmlari 12,5x4x0,7m 35 m3 yana boshqacha hajmda tayyorlash mum- 
kin. Uzunligi 8 metr, eni 1,5 metr, balandligi 0,7 metr-8,4 m3 bo'ladi. 
Basseyn suv bilan to'ldiriladi, keyin, lm 3 suvga 60 kg tuz, 10 kg sap- 
ropel, 1 kg ammoniy sulfat tuzi, 0,5 kg superfosfat va 0,5 kg kaliy tuzi 
beriladi. So'ngra basseynga xlorella, ssenodesnus, sho'r suvda o'sadigan 
fitoplankton o'tkaziladi. Ular artemianing ozuqasi hisoblanadi. Oradan 
5—10 kun o'tib, tuban suvo'tiari yaxshi rivojlangandan keyin, basseynda 
artemia tuxumlari qo'yiladi. Oradan 3—4 kun o'tishi bilan tuxumlardan 
lichinkalar chiqa boshlaydi va bu jarayon 7—10 davont etadi.
Artemia o'stiriladigan hovuzdagi zotlar basseyndagi suvning kim- 
yoviy tarkibi, kislorod rejimi va harorati zaruriy bo'lgan ko'rsatkichda 
saqlansa uzoq vaqt mahsulot berishi mumkin. Basseynga axlat tushmas- 
ligi kerak. Usti ayvon qilib himoyalangan bo'lishi lozim. Suv bilan ham- 
ma vaqt to'ldirib turish zarur. Artemia soni haddan tashqari ko'payib
78

---

ketmasligi uchun artemialarni kamaytirib turish va hovuzlarga chiqarib 
ozuqaga boyitib turish lozim. So'ngra yana yangi tuxum qo'yish, tuxum 
bilan toidirib turish va doimiy ravishda yetishtirib turish zarur.
Vegetatsiyaning oxirida, artemia o'stiriladigan basseyn suvi 
bug'lanib asta-sekin kamayadi va suv konsentratsiyalanadi. Artemia 
tuxumlari esa suvning yuzasida to'planib qoladi. Suv yuzasidagi 
tuxum lar yig'ib olinadi va ochiq yashiklarda 10-15 srn qalinlikda yo- 
yib qo'yiladi. Bu tuxumlar kelgusi bahorda yangi artemia yetishtirish 
ishlarida qo'llaniladi.
Yosh baliqchalarni o‘stirish uchun artemia tuxumlaridan foyda- 
laniladi. Shutting uchun artemia tuxumlarini inkubatsiyalash VEYS, 
V NIN PRX apparatlarida bajariladi. Apparatda ishlash suv harorati 
27—28°C bo'lganda amalga oshiriladi. Lekin suv havo kontpressori yor- 
damida hamma vaqt aerotsiyalab turish maqsadga muvofiq. Nauplius- 
lar chiqishi va biomassasi 7 gramm har 1 litr suvda boladi. Artemia 
qulay sharoitda tez ko'payib 1 m3 suvda 13,6 g biomassa beradi, artemia 
bilan asosan osyotrsimonlar karpsintonlar ham oziqlanadi. Chunki 
0 ‘zbekiston sharoitida artemia sun’iy ko'paytirilmagan. Hozirgi kunda 
esa katta e’tibor berilmoqda.
Tabiiy ozuqa obyektlaridan yana biri bu mizid hisoblanadi. Suv- 
liklarning ozuqa bazasini boyitishda ntizidlarni ko‘paytirish ham 
maqsadga muvofiq.
Buxoro viloyat suvliklaridan, ayniqsa Devxona va Xaticha ko'llarida 
mizid ko‘p uchraydi. Asosiy manba sifatida slut ko‘llardagi mizidlardan foy- 
dalansa ham boladi. Mizid dengiz sharoitida yil bo‘yi ko‘payadi. Tuxumlar 
soni 6 dan to 61 ta gacha, mart oyida suv harorati 7—9°C bo‘lganda tuxumli 
zotlar pavdo boladi. Mizidlar mart oyidan boshlab tuxum qo‘yishi oktabr 
oyigacha davom etadi. Suv harorati 20—25°C bolganda urg‘ochi zotlar soni 
keskin ko'payadi. Bu esa suv harorati bilan bogMiq. Mizidlarni ham xuddi 
dafniya o‘stiriladigan hovuzlarda o'stirsa ham bo'ladi. Beton hovuzlar 12,5 
metr uzunligi, eni 4 metr va balandligi 0,7 nt, suv hajmi esa 35 m3.
Mizidlar ovqatlanishi jihatdan aktiv filtratlarga tegishli. Asosan dct- 
rit, bakteriyalar, tuban suvo‘tlari hamda turli xil mayda umurtqasizlar 
bilan oziqlanadi. Mizidlar, ayniqsa xrorella, ssenodesmus bilan vaxshi 
oziqlanadi. Mizidning hazm sistemasida infuzoriya va kolovratkalar 
uchragani ham aniqlangan. Dentak, mizid ham hammaxoY hayvon. 
O'rtacha biomassasi 9,3 g/nr3 ni tashkil qiladi. Shu munosabat bilan 
Devxona, Xaticha ko‘li mizidlarini boshqa koilarga tarqatish uchun 
ularni ko‘paytirish maqsadga muvofiqdir.
79

---

Baliq ozuqa bazasini ko‘pavtirishda qo'Ilaniladigan boshqa obyektlar
Hovuzbaliqchilikxo'jaliginingasosiy muammolaridanbiri buchavoq- 
larni to'g'ri boqish texnologiyasini islilab chiqishdan iborat. Chavoqlar 
uchun eng zarur bo‘lgan ozuqa obyektlari sifatida infuzoriya, kolovrat- 
kalar, qisqichbaqasimonlar hisoblanadi. Bu obyektlarni maxsus joylarda 
madaniylashtirish mumkin. Qisqichbaqasimonlardan dafniya, seriodaf- 
niya, moina, xidorus, bosmina, kolovratkalardan broxionus, asplanxna, 
keratella sun’iy ko'paytiriladi. Ozuqa obyektlarini madaniylashtirishda 
tuban suvo‘tlari bam alohida o‘rin tutadi. Hozirgi kunda suvo‘tlarining 
60 turidan ortig'i inson tomonidan iste’mol qilib kelinmoqda.
O'tgan asrning 40-yillaridan boshlab bir hujayrali suvo'tlaridan xlo- 
rella keng ravishda madaniylashtirildi. Xlorella qisqichbaqasimonlarning 
ozuqasi bo'lib hisoblanadi. Keyingi yillarda oq do'ngpeshana yetishti- 
rishda ham xlorella ko'p miqdorda zarur bo'ladi. Xlorella yetishtirish 
uchun azot, fosfor, oltingugurt, magniy, temir kabilar mineral ozuqa 
obyekti hisoblanadi.
Xlorella yetishtirish uchun dafniya yetishtirishda ishlatiladigan bi- 
tonli hovuzlardan ham foydalansa bo‘ladi. Bunday hovuzchalarning liar 
metr kvadrat yuzasidan 2,5 dan to 18,4 litrgacha, liar sutkasida 10 g/m 3 
suspenziya olinadi. Bu suspensiya qisqichbaqasimonlarni (dafniya, moi­
na) boqish uchun beriladi. Ozuqa obyekti sifatida yana ssenenadesmus 
ham madaniylashtiriladi. Bularning ozuqa muhiti bo'lib tuzlar eritmasi 
xizmat qiladi. NH4 N 0 3—200 g/m 3, Na2 HPO4-4 0 g/m 3, Feci3—10 g/ 
m3. Hovuzda ozuqa muhiti yaratilgandan so‘ng 20—25 1 bir hujayrali 
suvo'ti sspensiyasi qo'yiladi. Oradan 5 kun o'tishi bilan 1 m3 suvda 60 g 
suvo'ti biomassasi hosil bo'ladi. Bu esa 2 oy ichida 1 m3 dan 80 g yashil 
suvo'ti biomassasini beradi. Xlorella hovuz gullashining oldini oladi.
Baliq chavoqlari ozuqa obyektlari sifatida infuzoriyani madaniy- 
lashtirishning ham ahamiyati katta. Masalan, chipor do'ngpeshanani 
boqishda infuzoriya qo'l keladi. Lekin barcha baliq chavoqlari taogen 
oziqlanish bosqichining birinchi bosqichida sodda hayvonlar, infuzori­
ya bilan oziqlanadi. Infuzoriya boqish uchun muhit sifatida toza mol 
go'ngi xizmat qiladi. Kavsh qaytaruvchi hayvonlar oshqozonining ol- 
dingi qismida 120 ga yaqin infuzoriya turlari uchraydi. 1 sm3 oshqozon 
shirasida 2 min gacha infuzoriya bo'ladi. Bir sigir oshqozonidagi infu­
zoriya biomassasi 1 kg/ga yetadi. Ozuqa sifatida infuzoriyalarga pichan 
damlamasi bar bir grammiga 1 1 suv va gidroliz drojasi har 100 g droja 
1 m3 suvda ozuqa sifatida beriladi. Infuzoriyani ko'paytirish uchun
80

---

so' vIl|*iiи mol