O. K. Iminov iqtisod fanlari doktori, professor


 .4 .  M oliya  siyosatini  amalga  oshirishda  moliya



Download 10,01 Mb.
Pdf ko'rish
bet74/222
Sana08.01.2022
Hajmi10,01 Mb.
#335138
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   222
Bog'liq
Pul, kredit va banklar

3 .4 .  M oliya  siyosatini  amalga  oshirishda  moliya 
mexanizmining  mohiyati  va  o ‘rni
Davlat  moliya  siyosatini  tashkil  etuvchisi  moliya  m exanizm i 
hisoblanadi, chunki u orqali  davlatning moliya munosabatlari sohasidagi 
butun  faoliyati  amalga  oshiriladi.
Moliya  mexanizm i  o'zining  mohiyatiga  k o 'ra   davlat  to m o n id an  
jamiyatda  moliya  munosabatlarini  tashkil etishdagi  shakl,  turlar h a m d a  
usullarning yig‘indisi  hisoblanadi.  Moliya m exanizm i-m oliya am aliyo- 
tida  yuzaga  chiqadigan  moliyaning  tarkibidagi  elem entlarni  mujas- 
samlashtirgan.  Moliya  resurslarining  shakllari,  ularni  shakllantirish 
usullari,  qo n u n c h ilik   asosidagi  m e ’yo r  va  u larning  tizim i,  bu djet 
tizimini tashkil etish,  xo'jalik subyektlarining moliyasi  ham da qimm atli 
qog‘ozlar bozori  ushbu  elementlarga  kiradi.  Shuni  t a ’kidlash  lozimki, 
moliya  mexanizm ining  elementlari  o ‘zaro  bog‘liqlikda  faoliyat  k o ‘r- 
satadi.


Moliya  mexanizmi  bu  rnoliya  siyosatining  aksari  hollarda  o ‘zgarib 
turuvchi qismi  hisoblanadi.  Davlat tomonidan jamiyatdagi joriy iqtisodiy 
holatni  ham da  m am lakat  ijtimoiy  holatini  hal  etishdagi  q o ‘yilgan 
taktik vazifalarning hal etilishi xususiyatlariga asosan moliya mexanizmi 
o ‘zgarib  turadi.  Davlat  qonun  chiqaruvchi  va  ijrochi  organ  sifatida 
moliya munosabatlarini  turlicha tashkil etishi mumkin.  Masalan,  bunday 
moliya  munosabatlari  vakolatli  davlat  organlari  hamda  faoliyat  ko‘r- 
satayotgan  xo ‘jalik  subyektlari  o ‘rtasida  davlat  budjetining  darom ad- 
larini  shakllantirish  maqsadida ulardan  turli soliqlar to ‘lovlarini undirish 
asosida tashkil  etilishi  mumkin.  Davlat tom onidan soliq tizimini tashkil 
etishda  um um d av lat  va  mahalliy  soliqlarni,  bevosita  va  bilvosita 
soliqlarning  turlarini,  har  bir  soliq  turi  bo ‘yicha  obyekti,  subyekti, 
soliq  stavkalari,  soliqlar  bo ‘yicha  imtiyozlarning  ro ‘yxatini  ham da 
amaldagi  soliq  qonunchiligining o ’zgarish  yuzasidagi  boshqa elem ent- 
larni  hisobga  olishi  zarur.  Buning  uchun  davlat  organlari  barcha 
iqtisodiy  qonunlarni juda  puxta  o ‘rganishi  ham da  moliyaning  rivojla- 
nishini  mukam mal  aniqlashi  lozim.
Moliya  mexanizmi  o ‘z  mohiyatiga  ko‘ra  asosan  ikkiga  bo'linadi: 
direktiv  moliya  mexanizmi;  tartibga  solib  turuvchi  moliya  mexanizmi.
Direktiv moliya  mexanizmida asosan davlatning  vakolatli  organlari 
to m o n id a n   moliya  m unosabatlari  ishlab  chiqiladi.  U shbu  moliya 
munosabatlariga  soliqlar,  yig‘imlar,  davlat  krediti,  budjet  xarajatlari, 
budjetdan  moliyalashtirish,  budjet  tuzilmasini  tashkil  etish,  budjet 
jaravoni,  budjetlararo  m unosabatlar  ham da  moliyaviy  rejalashtirish 
kiradi.
Direktiv moliya mexanizmida davlatning vakolatli organlari jamiyat- 
da  moliya  munosabatlarining  barcha  ishtirokchilari  uchun  bajarilishi 
majburiy  bo'lgan  tartib-qoidalar  tizimini  ju da  puxta  va  m ukam m al 
holda  ishlab  chiqadi.
Shuni  ham  t a ’kidlash  lozimki,  ba’zi  holatlarda  ishlab  chiqilgan 
direktiv  moliya  mexanizmi  davlat  bevosita  ishtirok  etmaydigan  moliya 
munosabatlarini  o ‘z  tarkibiga  kiritishi  mumkin.  Bu  holat  jam iyatda 
moliya  siyosatini  amalga  oshirishda  katta  ahamiyatga  ega  b o ‘lgan 
sohalarning  faoliyati  bilan  bevosita  bog‘liqdir.  Bunday  sohaga  korpo­
rativ  qimmatli  qog‘ozlar  bozorining  faoliyatini  misol  qilib  ko'rsatish 
mumkin.
Tartibga  solib  turuvchi  moliya  mexanizmi  davlat  manfaatlariga 
t o ‘g !rid a n -to ‘g ‘ri  t a ’sir  etmaydigan  moliya  munosabatlarining  aniq 
segmentida  faoliyatni  tartibga  solib  turadi.  T a ’kidlab  o'tganim izdek,


moliya m exanizm i tuzilishi jih atd an  m urakkab tizim hisoblanib,  uning 
tarkibiy  qism i  xilm a-xil  m oliya  m u n o sa b a tla rid a n   tash k il  etishi 
hisoblanadi.  Bunday  holatlarda  davlatning  vakolatli  organlari  to m o - 
nidan  b u n d a y   x o ‘jalik  subyektlari  u c h u n   ular  b a rc h a   soliq lar  va 
yig‘imlarni  t o ‘lab  b o ig a n id a n   so‘ng  ular  ixtiyorida  qoladigan  moliya 
resurslaridan  foydalanishning  faqat  u m u m iy   tartib-qoidalarini  o ‘rna- 
tadi.  X o‘jalik  subyektlari  esa  ixtiyorida  qolgan  moliya  resurslaridan 
foydalanishning  shakllari,  pul jam g'arm alari  turlarini  mustaqil  tarzda 
ishlab  chiqadilar.
Moliyani  boshqarishda  davlat  to m o n id a n   puxta  va  m u k am m a l 
ishlab  chiqilgan  faoliyat  olib  borishlikni  ham d a  bu  faoliyatda  moliya 
mexanizm idan  oqilona  foydalanishni  talab  etadi.
O 'zbekiston  Respublikasi  iqtisodiyotining  b o sqichm a-bosqich  bo- 
zor  m unosabatlariga  o ‘tishi,  iqtisodiy  islohotlarning  chuqurlashuvi 
h a m d a   m ulkchilikni  davlat  tasarrufidan  chiqarish  va  aksiyadorlik 
jamiyatlariga aylantirish jarayoni  natijasida  moliya  mexanizm i bir qator 
o ‘zgarishlarni  amalga  oshirdi.  Bunga  quyidagi  omillar  bevosita  t a ’sir 
ko'rsatdi:
1.  B u d je tla ra ro   m u n o s a b a tla r   s ifa ta n   o 'z g a r i s h in i n g   a m a lg a  
oshirilishi.  M ahalliy  budjetlar  xarajatlarning  sarflanishida  katta  vako- 
latga  ega  b o ‘lishdi,  ulardagi  mavjud  budjet  taqchilligi  (defitsiti)  davlat 
budjeti  tarkibiga  kiritildi.
2.  Davlat  budjetining  taqchilligi  asosan  O 'zbekiston  Respublikasi 
Moliya  vazirligi  tom onidan  m uom alaga  davlatning  qisqa  m uddatli 
obligatsiyalari va davlat o ‘rta  muddatli g'azn a majburiyatlarini  chiqarish 
yordamida  qoplanishi  amalga  oshirilmoqda.
3.  Davlat  budjetidan tashqari  maqsadli budjetdan  tashqari ja m g 'a r-  
malar tashkil  etildi  (Respublika  yo'l ja m g ‘armasi.  davlat  bandlik ja m -  
g'arm asi,  pensiya  ja m g ‘armasi  va  0 ‘zbekiston  Respublikasi  Davlat 
Mulki  Q o ‘mitasining  maxsus  fondi).
4.  M am lakatda moliyani  boshqarishda o'zgarishlar amalga oshirildi. 
( 0 ‘zbekiston  Respublikasi  Davlat  Soliq  Q o'm itasi,  Hisob  palatalari 
taslikil  etildi).
5.  Davlat  va  xususiylashtirilgan  xo'jalik  subyektlari  o 'rta sid a g i 
o'zaro  m unosabatlar  soliq  toMash  asosiga  o'tkazildi.
6.  Milliy  q im m atli qog‘ozlar b o z o rin in g  tashkil  etilishi  natijasida 
x o ‘jalik  suby ek tlarini  m uom alaga  k o rp o ra tiv   q im m atli  q o g ‘o z la rn i 
chiqarish  ta r tib -q o id a s i  o'zg ard i  va  b u   jara y o n   q a ttiq   n a z o r a tg a  
olindi.


Yuqoridagi  omillar  esa  iqtisodiyotning  bozor  munosabatlari  sha- 
roitiga  o'tish  davrida  bu  jarayonlar  talabiga javob  beradigan  oqilona 
moliya siyosati olib borishlikni  talab  etadi.  Moliya  siyosati  olib borili- 
shida  moliya  mexanizmi  mohiyatining juda  kattaligiga  guvoh  b o ‘ldik. 
Oqilona tashkil qilingan moliya mexanizmi xo'jalik subyektlarida ishlab 
chiqarishni  rivojlantirishga va mamlakat  mintaqalarining moddiy m an- 
faatdorligini  oshirishga  h a m d a   budjet  mablag‘lari  tejamkorlik  bilan 
sarflanishini  to ‘g ‘ri  yo'lga  qo'yishiga  xizmat  qiladi.

Download 10,01 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   222




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish