O. K. Iminov iqtisod fanlari doktori, professor

6 .2 .  Qimmatli  qog‘ozlarning  hosilalari  va 
ularning  turlari
0 ‘zbekiston  Respublikasining  «Qimmatli  q o g‘ozlar bozori t o ‘grisi- 
da»gi  q o n u n n in g   3 -m o d d a s ig a   asosa n  « Q im m a tli  q o g ‘o z la r n in g  
hosilalari  —  darom adi  (zarari)  bir yoki  bir n e c h a  b o z o r k o ‘rsatkichlari 
(indekslari)  m a z m u n ig a   bo g ‘liq  b o 'l g a n   q i m m a t l i   q o g ‘o z la rd ir»  
Amaldagi  qim m atli  q o g ‘ozlar  t o ‘g ‘risidagi  q o n u n c h il ik k a   asosa n

---

qimmatli  qog'ozlar hosilalarining  quyidagi  turlari  m uomalada bo'lishi 
mumkin:
1.  Opsion.
2.  Fyuchers.
3.  Varrant.
0 ‘zbekiston  Respublikasida  muomalaga  qimmatli  qog‘ozlarning 
hosilalarini  c h iq a rish n in g   o ‘ziga  xos  xususiyatlari  m avjud,  y a ’ni 
mamlakatimiz  hududida  qimmatli  qog‘ozlarning  hosilalarini  chiqarish 
tartib-qoidasiga  k o ‘ra  qimm atli  qog‘ozlarning  hosilalari  faqatgina 
aksiyadorlik  jam iyatlarining  qimmatli  qog'ozlari  (asosan  aksiyalar) 
asosida  m uom alaga  chiqarilishi  mumkin.  Qim matli  qog'ozlarning 
hosilalari  emissiyasi  amaldagi  qonunchilikka  asosan  tegishli  davlat 
organida  davlat  ro'yxatidan  o ‘tishi  lozim.
Qimmatli  qog‘ozlarning  hosilalari  emitenti  bo'lib,  ushbu  qimmatli 
q o g ‘ozni  o ‘z  n o m id a n   va  bu  b o ‘yicha  kelib  chiqadigan  barc h a  
majburiyatlarni  o 'z  zimmasiga oluvchi yuridik shaxs hisoblanadi.  Q im ­
matli  qog‘ozlarning  hosilalarini  muomalaga  chiqarish  t o ‘g ‘risidagi 
qarorni  eniitent  (diler)ning  bu  sohaga vakolati  mavjud  organi  tom oni- 
dan  qabul  qilinadi.
Ushbu  organ  qabul  qilinadigan  qimmatli  qog'ozlarning  hosilalari 
emissiyasi  pro sp e k tin i  tasdiqlaydi.  0 ‘zbekiston  Respublikasining 
am ald ag i  q o n u n c h ilig ig a   asosan  agarda  q im m atli  q o g ‘o zlarnin g 
hosilalarini  bazis  aktivi  1  min.  so‘m  va  und an   sal  ko'proq  b o ‘lsa,  u 
holda  qimmatli  qog‘ozlarning  hosilalarining shartnomasi  fond  birjasi- 
n in g   jo y la rd ag i  filia lla rid a   r o ‘y x a td a n   o ‘tadi.  Agarda  q im m a tli 
qog'ozlarning  hosilalarini  bazis  aktivi  1  mln.  so‘mdan  ko‘proq  b o ‘lsa, 
u  holda bu  sh artno m a  0 ‘zbekiston  Respublikasi  Davlat  Mulki  Q o ‘mi- 
tasi  huzuridagi  Qimmatli  qog‘ozlar bozori  faoliyatini  muvofiqlashtirish 
va  nazorat  qilish  Markazi  to m onidan  o ‘rnatilgan  tartibda  ro'yxatdan 
o ‘tkaziladi.
Q im m a tli  q o g ‘oz la rn in g   hosilalari  m u o m a la g a   naqd  va  naqd 
b o ‘lmagan  ko'rinishda  chiqarilishi  mumkin.  N a q d  bo'lmagan  ko‘ri- 
nishda  chiqarilishda  global  sertifikat,  y a ’ni  qimmatli  qog‘ozlarning 
hosilalari  shartnomasiga  asosan  bazis  aktivini  sotib  olish  yoki  sotishni 
tasdiqlovchi,  q o g'o z chiqariladi va bu sertifikat depozitariyda  o ‘rnatil- 
gan  tartib-qoida  asosida  saqlanadi.
Qimmatli qog'ozlar t o ‘grisidagi 0 ‘zbekiston  Respublikasining am al­
dagi  qonunchiligiga  asosan  qimmatli  qog'ozlarning  hosilalari  klass va 
seriyalar bo 'y ich a   tasdiqlanishi  mumkin.

---

1.  Klass  bo'yicha  —  bu  h olatda  qimmatli  qog‘ozlarning  hosilalari 
shartnom asining  bazis  aktivida  bir  turdagi  qim m atli  q o g ‘oz  (ko'p 
holatda  aksiya)  tashkil  etadi.
2.  Seriya  —  bu  holatda  bir  klassdagi  va  bir  xil  narxdagi  ham da  bir 
xil  m uddatda  to'lov  muddati  kelgan  bazis  aktiv  tashkil  etadi.
Qimmatli  qog'ozlarning hosilalari  shartnomasida qimm atli  qog'oz- 
larning oldi-sotdi  muddatini  uzaytirish,  sotuvchining  mulki  b o ‘lmagan 
qimmatli  qog'ozlarni  sotish  ham d a  muddati  o ‘tgan  qimm atli  qog'oz- 
larning  hosilalari  sotuvga  qo'yish  amalga  oshirilmaydi.
Opsion  (nemischa