O. I. Jalolov Buxoro davlat universiteti Amaliy

Boshqa zarur belgilar
Biz Latexning deyarli barcha asosiy matematik belgilarini ko’rib
o’tdik.Keyingi jadvalimizda oldingi biror turdagi jadvalga kirmagan belgilarni
ko’rib o’tamiz.
Oxirgi 6 ta formulani nafaqat formulada balki matn kiritishda ham ishlatish
mumkin.Shuningdek bu ro’yhatda bo’lgan \nabla buyrug’i \bigtriangledown bilan
bir xil emas.Endi oxirgi jadvalga o’tamiz.Bu jadvalimizda matematik belgilar
jadvali keltirilgan:
* yoki \ast
≠ \ne yoki \neq
≤ \le yoki \leq
≥ \ge yoki \geq
[ [ yoki \lbrack
] ] yoki \rbrack
{ \{ yoki \lbrace
} \} yoki \rbrace
→ \to yoki \rightarrow ← \gets yoki \leftarrow
\ni yoki \owns
\wedge yoki \land
\vee yoki \lor
\neg yoki \lnot
|| \Vert yoki \|

---

46
Asosiy buyruqlar
Formulaga nomer qo’yish
Matematik matn yozishda odatda qulay bo’lishi uchun formulaga nomer
qo’yib , unga yo’llanma(ссылка) orqali o’tiladi.LATEXda yo’llanmalarga
avtomatik o’tish mumkin.Formulaga nomer qo’yish faqat formula yozish
tugatilgandan so’ng amalga oshiriladi.Bu quyidagicha amalga oshiriladi.
Formula yozish tanasida equation($$ belgisidan foydalanilmaydi)dan
foydalanilsa LATEX formula nomerini avtomatik tarzda aniqlaydi va natijaga
chiqaradi.Shuningdek begin{equation} va end{equation} buyruqlari orasida
formula nomi,qay ko’rinishda va qayerda joylashishini aniqlash uchun \label
buyrug’idan foydalaniladi.Oxirida \ref buyrug’i orqali formulaga izohlarni
ko’rsatish mumkin.Masalan:
Birinchi sinf o’quvchilari buni
\begin{equation}
bilishi kerak
$$ Birinchi sinf
o'quvchilari buni bilishi kerak$$
7 × 9 = 63 (1)
7\times9=63
(1)
\end{equation}
_______________________________________________________________________
formuladan quyidagi natija kelib
(\ref{trivial}) formuladan quyidagi kelib
chiqadi. 63/9=7
chiqadi. 63/9=7
Bu yerda \ref o’rniga \pageref buyrug’idan ham foydalanish mumkin.Bu
buyruq formula nomerini emas formula joylashgan sahifa nomerini
qaytaradi.Yuqoridagi misolda agar formula 8 sahifaga yozilgan desak
Bu formula 8 betda yozilgan.
Bu formula \pageref{trivial} betda yozilgan.
Formula nomerlari ko’rinishlari bevosita joriy sinflarga bog’liq.Masalan
article sinfida formulaga nomer qo’yishda to’g’ridan to’g’ri keyingi nomerga o’tib
ketiladi.book sinfida esa avval mavzu keyin esa nuqtadan keyin shu mavzudagi
formula nomeri ko’rinishda bo’ladi.Masalan 2-mavzudagi 7-formula 2.7
ko’rinishda bo’ladi.Bunda albatta sinfga mos ko’rinishlar hosil bo’ladi.

---

47
Albatta bunday standart ko’rinishlar ko’p ishlatiladi va ular ortiqcha harakatni
talab etmaydi.Lekin siz formula nomeri ko’rinishini o’zingizga moslashingiz
mumkin.Bunda \eqno buyrug’idan foydalanishingiz mumkin.Masalan:
Birinchi sinf o’quvchilari
Birinchi sinf o’quvchilari
$$
7 × 9 = 63 (3.2)
7\times9=63\eqno (3.2)
$$
ni bilishi kerak.
ni bilishi kerak.
Bu yerdagi birinchi $$ belgi formula boshlanishi va oxirgi $$ belgi formula
oxirini ko’rsatadi.Shuningdek bu belgilar orasida matematik yozuvlarga tegishli
parametrlarni berish mumkin.Masalan:
$$
7 × 9 = 63
hisoblashjudaoddiy
7 × 9 = 63 hisoblash juda oddiy
$$
Bundan ko’rinib turibdiki matematik formula ichida yozuvni oddiy usulda
kiritish mumkin emas.Aks holda Latex kiritilgan yozuvni kursivda chiqaradi.Bu
muammoni hal qilish uchun \mbox buyrug’idan foydalanamiz.Bu buyruqni shu
misolda qo’llaymiz:
$$
7 × 9 = 63 hisoblash juda oddiy
7 × 9 = 63 \mbox{hisoblash juda oddiy}
$$
Kutilgan natijaga erishildi.Yozuvdan keyin formula kiritilsa va undan keyin
yana yozuv yozish talab etilsa yana shu usulni qo’llash mumkin.Shunga o’xshash
boshqa parametrlar ham berish mumkin.
Biz formulaga nomer qo’yishda \eqno buyrug’idan foydalandik.Texda
formulaga nomer qo’yishda \leqno buyrug’idan ham foydalanadi.Bu ikki
buyruqning bir biridan farqi \eqno formula nomerini o’ng tomonda \leqno esa chap
tomonda yozadi.Shunga doir misol ko’ramiz:
Ajoyib o’xshashlik
Ajoyib o’xshashlik

---

48
$$
\sin^2x+\cos^2x=1
\leqno (*)
$$
Buni o’ninchi sinflar bilishadi.
Buni o’ninchi sinflar bilishadi.
Garchi \eqno va \leqno buyruqlari orqali siz istagandek nomerlash amalga
oshirilsada avtomatik tarzda yo’llanma(ссылка) bermaydi.