O. I. Jalolov Buxoro davlat universiteti Amaliy

2.2.Matematik formulalar bilan ishlash
Matematik formulalar kiritish
Matematik va munosabat belgilari,oddiy belgilar
Matematikada ko’p hollarda grek harflaridan foydalaniladi.Shu sababli biz
ham LATEXda matematik formula kiritishni grek harflarini kiritishdan
boshlaymiz. LATEXda grek harflarini kiritish buyrug’i “\” belgisi va shu belgining
inglizcha nomini yozish orqali kiritiladi(Masalan:
a
harfi \alpha kabi kiritiladi).Shu
o’rinda yana bir ma’lumotni aytib o’tish kerak.Grek harflari ro’yhatidan
o
(“omikron” deb o’qiladi) harfini bu usul bilan kiritib bo’lmaydi(Ya’ni \omikron
deb yozish no’to’g’ri hisoblanadi).Bu harfni kiritish uchun kursivda yozilgan
lotincha “o” harfi,yoki odatdagidek o harfini kiritish kifoya.Misol tariqasida bir
necha grek harflarining LATEXda yozilishini jadvalini keltiramiz.
Bu ro’yhatga ∑ va ∏ larni kiritish noto’g’ri.Bu belgilar yig’indi va
ko’paytmani bildirgani bois maxsus buyruqlar yordamida kiritiladi.Lotin harflarini
kiritganda katta va kichik harflar bilan kiritish avtomatik tarzda aniqlanadi.Grek
harflarini kiritishda esa “\” dan keyin harf nomi yozilayotganda birinchi harf katta
harf bilan yoziladi.Bir necha harflar ro’yhati
Γ \Gamma ∆ \Delta
Θ \Theta
Λ \Lambda Ξ \Xi
Π \Pi
Σ \Sigma
U
\Upsilon
Φ \Phi

---

42
Ψ \Psi
Ω \Omega
Endi binar amallari haqida.Binar amallar(ko’paytirish bo’lish va h.k) ni
qo’llashda ayrim amallarni ketma- ket yozish kerak bo’lsa hech qanday probelsiz
davomidan yozish mumkin.Binar amallarning to’liq ro’yhati:
Keyingi jadvalimiz binar amallarning yana bir turi munosabat amallari:
Keyingi jadvalimiz yo’nalish ko’rsatgichlari(strelkalari).Latex ko’plab
ko’rsatgichlarning vertikal va gorizontal variantlarini taqdim etadi.

---

43
Keyingi jadvalimiz sinus tipli amallar.Matematikada ko’p qo’llanadigan bu
tipdagi amallar ya’ni sin,log va h.k lar Latexda ham xuddi shunday
yoziladi.Shuningdek istalgan funksiyaning quyi va yuqori indeksidan foydalanish
mumkin.
Bu yerda funksiyalar ingliz tilidagi ko’rinishida yozilgan.O’zbek tilida
tangens “tg” ko’rinishda qabul qilingan.Shuning uchun tangensni yozish uchun \tg
yozish kifoya.Lekin odatda agar Latexda yozilayotgan hujjat tili ko’rsatilmasa
avtomatik holda inliz tili(english) tanlanadi.Bunday holda Latex \tg buyruqni
tanimaydi.Agar biz \tg ni ishlatmoqchi bo’lsak hujjat boshida \usepackage ga
russianni kiritib qo’yish yetarli.Chunki rus tilida ham tangens “tg” ko’rinishda
qabul qilingan.Latexda tillar paketiga hali o’zbek tili kiritilmagani tufayli rus tili

---

44
paketidan foydalanish qulay.Xullas natija \usepackage[russian]. Kotangens(ctg)
ham xuddi shu ko’rinishda kiritiladi.
Endi oliy matematikada ko’p ishlatiladigan belgilar:
Ko’p ishlatiladigan buyruqlardan yana biri integral belgisi uchun
qo’llanadigan buyruqdir.Latexda odatiy integral (∫) kiritish uchun \int buyrug’i,
konturli integral (
ò
) uchun \oint buyrug’i ishlatiladi.Integralning yuqori va pastki
indekslari va integral osti funksiya ham
kiritish mumkin.Masalan:
$$
\int_0^1x^2\,dx=1/6
$$
Agar integral chegaralari indeksda emas, yuqori va quyi chegarada bo’lishi
lozim bo’lsa , u holda \int buyrug’ini \limits buyrug’i bilan birgalikda ishlatishimiz
mumkin.Masalan:
$$
\int\limits_0^1 x^2 dx=1/6
$$
Agar chegaralar boshqacha ko’rinishda bo’lsa ya’ni turli xil operatorlar va
belgilardan iborat bo’lsa \nolimits dan foydalanish mukin.Masalan:
$$
\prod\nolimits_{i=1}^ni=n! $$

---

45