O adim gi dunyo tarixi bo yicha xrestom atiya: tarix о ‘qituvchilari

asarini  aham iyati  shundaki,  avvalgi  tarixchi  annalchilarni  asarlarida 
L iviy ma ’lumotlaridan fa rq  qilgan holda foydalandi.
“ R om ul  quyilarni  oliylardan  ajratib,  q o n u n larn i  berdi  va  ulardan 
kim   n im a  ish  qilishini  k o ‘rsatdi:  patritsi) larJga  m a g istra tu ra 3 va  ko- 
hinlik  lavozim larini 
bajarishga,  pleb ey larg a4  yerg a  ishlov  berish, 
m ol  boqish  va  d aro m ad   keltiradigan  h u n arlar  bilan  s h u g ‘ullanish.  U 
p atritsiylarga  xalqni  topshirdi,  har  bir  kishiga  kim ni  o ‘ziga  p a tro n 5 
qilib  tan lash g a  ru x sat  berdi,  buni  patronat  deb  atadi.  U  patronatni 
q uyidagi  huquqlarini  belgiladi:  patrisiylar  o ‘z klientlariga6 qonunlarni 
tushuntirishlari  lozim ,  a g a r  ular  ay b lan salar  va  adolatsizlikka  duch 
k elsalar sudda  qatnashib,  ularga  y o rd am   berishlari  lozim .  K lie n tla re s a  
p atronlarga o ‘z qizlarini  tu rm u sh g a  chiqargan pay td a y o rd a m   berishlari 
lozim ,  a g a r  ularni  o ‘zlari  yoki  bolalari  asirga  olinsa,  ota-onalarini 
m a b l a g ‘i  y e tm a sa ,  u la m i  d u sh m a n d a n   toMov  t o ‘lab  qaytarib  olishga, 
y o rd a m   berishlari  h a m d a   ular  uchun 
x u su siy  
a jrim lar  zararlarni.
238

---

a g ar  ular  hu k m   qilingan  bo 'lsalar.  davlatga  jarim a la rin i  to'lashlari 
lozim.  U m u m a n   olganda,  ilohiy  va  inson  huquqlari  b o 'y ic h a   ular  yoki 
b o sh q alar  bir-birlarini  ayblash.  bir-birlariga  qarshi  guvoh  sifatida 
chiqish  yoki  (ular  va  b oshqalarga)  qarshi  qaratilgan  qarorlarga  o v o z 
berish lari  m u m k in  em as. A g ar kim d ir bun d ay  jin o iy  harakatga aralashib 
qolgan  b o 'ls a .  sh u n d a  Rom ul  san k siy a   bergan  xoinlik  to ‘g ‘risidagi 
qon u n   b o 'y ic h a ,  u ja v o b g a r  boMishi  lozim  va  hukm   qilinganda,  y e r osti 
Z e v sig a   b a g 'is h la n g a n   sifatida  har  q an d a y   kishi  uni  o 'ld irish i  m um kin.
Rom ul  p o d sh o g a   sh u n d ay   h u q u q la r  berdi:  u  ibodat  qilish  va  qur­
bonlik  keltirishga  boshchilik  qilsin,  q o n u n la r  va  o talarning  axlo- 
qini  saqlasin,  en g   m uhim   b o 'lg a n   jin o y a tla rn i  o 'z i  ajrim  qilsin,  yen- 
gilroqlarini  senatga  to pshirsin;  senatni  y i g 's i n   va  xalqni  chaqirsin  va 
urush  vaq tid a  oliy  h o k im iy a tg a   ega  b o 'lsin .  Senat  y ig 'ilis h ig a   s h u n d a y  
h okim iyatni  berdiki,  qaysiki  u  p o d s h o   aytgan  har  qan d ay   ish  b o 'y ic h a  
m u h o k a m a   qilsin  va  o v o z  bersin.  X alq q a   esa  u  bu  uch  (h u q u q n i)  berdi: 
m agistratlarni  saylash,  q o n u n la rg a   san k siy a  berish  va  po d sh o   unga 
m u ro jaat  q ilganda,  urush  t o 'g 'r i s i d a   q aro r  qabul  qilish.  Lekin  ovozni 
birdan  barch a xalq  em as,  k uriyalar  b o 'y i c h a   bersin.