O adim gi dunyo tarixi bo yicha xrestom atiya: tarix о ‘qituvchilari

BIRINCHI  QISM
Qadim gi  Sharq
1- mavzu.  Qadimgi  Misr
l-§ Q a d im g i  M isr tarixi yozma  manbalari
Qadimgi  Misr  tarixi  b o ‘yicha  yozma  manbalar  o'ziga  xosligi 
biIan  farqlanadi.  Qadimgi  Misr  yozm a  manbalarida  mamlakat  tarixi 
to'la  yoritilmagan.  Faqatgina  Ellin  davrida  misrlik  kohin  Manefon 
yunon  tilida  Misr tarixining  um um iy  qissasini  eng  qadimgi  davrlardan 
o ‘zi  yashagan  davrgaclia  bayon  qildi.  Misrliklar  qadimgi  Misr  tarixi 
bo'yicha  batafsil  tarixiy  asarni  yozrnagan  boMsalarda,  lekin  ilmiy 
jihatdan  qimmatli  manbalarni  yaratdilar.
Dunyoda eng qadimgi yilnoma "‘Palermo to s h r ’ deb ataladi. Dunyo- 
dagi eng qadimgi yilnoma  bizgacha yetib kelgan. U  birinchi  besh sulola 
luikmronlik  qilgan  davrni  qamrab olgan.  Bu  manba  nihoyatda dalillarni 
asoslashda  izchilligi  bilyn  ajralib  turadi.
Karnak ibodatxonasi devorlaridagi matnlarYangi podsholikfir’avni 
I'ntmos  111  faoliyatini  abadiylashtirgan.  Ular  qisqa  vaqtni  qamrab 
olsa-da,  statistik  m a ’lumotlar,  podsho  va  zodagonlarning  s o ‘zlari  bi- 
Ian  voqealarni  batafsilroq  bayon  qiladi.  Bu  yo'nalishlarda  qandaydir 
um um lashtirishlaryo'q. F ir a v n n in g y u tu q la ri va lining shon-sharaiidan 
guvohlik  beradigan  voqealar  abadiylashtiriladi.  muvaffaqiyatsizliklar 
lo’g'risida  m a ’lumot  berilmaydi.
Kamos  yozuvlarida  giksoslar  hukmronligi  davri  va  misrliklarning 
diet  el  bosqincliilariga  qarshi  ozodlik  urushi  tasvirlanadi.  “Amonga 
sig‘inishni  qayta  tiklash  to"g‘risidagi  yozuv’’da  xudosiz  podsho  (Ex- 
naton)ning  baxtsiz  podsholik  davri 
ibodatxonalar  va  kohinlarning 
imtiyozlarini  qayta tiklagan e ’tiqodli fir’avn hukmronligi  bilan qarama- 
(|arshi  q o ‘yiladi.
“Garris  katta  papirusi"  deb  ataladigan  yozuvning  tarixiy  qismida 
XIX  sulolaning  so‘nggi  notinch  vaqtlari  t o ‘g ‘risida  ochlik,  suriyalik
5

---

Irsu  boshchiligida  chet  ellik  qullam ing  q o ‘zg'oloni.  ibodatxona 
boyliklarining  tortib  olinishi  to 'g'risida  aytiladi  va  shundan  so'ng. 
e ’tiqodli  fir’avn  davrida  qaror  topgan  tinchlik  va  farovonlik  manzarasi 
tasvirlanadi.
Misr  manbalarida fir’avnlarni  ulugMash,  ularning  sharafiga  hamdu 
sanolar  o'q ish  odatdagi  hoi.  Misol  uchun,  Ramses  II  ning  xettlar  bilan 
jangi  tasvirida  fir’avnni  nihoyatda  ulugMash  yaqqol  ko'rinadi.  F ir’avn 
o ‘tmishdoshlari,  zamondoslilariga  nisbatan  yuqori  qo ‘yiladi.  Jangning 
birinchi  bosqichidagi  muvaffaqivatsizlik  Misr  askarlari  aybi  deb 
qaraladi.  Faqat  fir’avnning  o ‘zi  xudo A m onning yordami  bilan  yuzaga 
kelgan o g 'ir alivoldan qutqaradi  va dushmanlarni  shaxsan o ‘zi yengadi.
Misr  yozm a  manbalarida  yuqori  m ansabdor  shaxslarning  hayotini 
tasvirlash  muhim  o ‘rin  tutadi.  Manbalarda  saroy  a ’yonlari  (Una,  Mai), 
noiblar  (Xufxor,  Seut  monarxlari),  harbiy  bosh I iq  Yaxmos,  m e ’mor 
Ineni  va  shunga  o ‘xshashlarni  uchratish  mumkin.  B a’zida  tarjimayi 
liol  badiiy  asar  shaklini  oladi  ("Sinuxet  sarguzashtlari").  Qadimgi 
Misrdagi  ijtimoiy-iqtisodiy  munosabatlarni  o ‘rganish  uchun  qator 
yozma  manbalar muhim  ahamiyatga  ega  .  Jumladan,  “Ipuser  so'zlari” . 
Duaufaning  o ' g ‘li  Axtoyning  nasihatlari  va  Yangi  podsholikning 
maktab  o ‘gitlarida  o ‘z aksini  topgan.
Qadimgi  M ism ing  ijtimoiy  hayoti,  a n ’analari  t o ‘g ‘risida  ko'p - 
gina  m a ’lumotlar  “ Duaufaning  o ‘g ‘li  Axtoyning  nasihatlari”  va  Yangi 
podsholikning  maktab  o ‘gitlarida  o ‘z  aksini  topgan.  Qadimgi  Sharq 
diplomatiyasining  eng  birinchi  va  noyob  namunasi  Misr  fir’avni 
Ramses  II  ning  Xett  podshosi  Xattusili  bilan  tuzgan  shartnomasidir.
2-§.  M i s r   t a h ia t i  
S itsiliy a lik   D iodor.  T a r i x   k u t u b x o n a s i