|
3-§. Ijtim oiy-iqtisodiy hayot
Q ulchilik. K olonlar
K olum ella “Q ishloq x o ‘jaligi to‘g ‘risida”, 1, 1-9; 11, 111, 3
. . . O ' z boyligini k o 'p a y tiris h n in g eng s o f v a o iiyjanob usuli-qish-
loq x o 'j a l i g i . . . Endi biz o 'z im iz d a im eniyalarda m ustaqil x o 'ja lik
yuritishni m e n s im a y m iz va tajribali o d a m n i, bilm ay d ig an , lekin j u d a
g 'a y ra tli, u n g a n o m a ’lum b o 'lg a n bilan, tezda tanishadigan vilikni
q o 'y is h g a hech q an d a y ah a m iy a t b e rm a y m iz . H a r qan d ay ishda
b o 'lg a n id e k , yerlarni olish d a ham m e ’y o r b o ' I ish i lozim. U n in g
x o 'ja y in i b o 'lis h u chun, yerni sotib olgan kishilar tasavvurini hosil
qilish uchun, o 'z - o ' z i g a yuk ortm aslik va b oshqaiarni bu yerdan
foydalanish im koniyatini tortib olish em as, q a n c h a kerak b o 'lsa , o ' z
tassarrufida sh u n c h a b o 'lis h i kerak. O d atd a butun m a m lak atlarg a egalik
qiladiganlar, uni hatto o 'z la r i aylanib chiqa o lm aydilar, podalarni oyoq
osti qilishiga va y o v v o y i hayvonlarni x a ro b qilishiga y o 'l qoyadigan
yoki u yerda o 'z la r ig a m a jb u r fuqarolar va q u l-m a h b u s la r ushlaydigan
z o d a g o n la r s h u n d a y q i l a d i l a r ...
286
...H a m m a s i sh u n d ay tarzda tashkil etilganda, x o 'ja y in barcha nar
sa to 'g 'r i s i d a va ay n iq sa o d a m la r t o ‘g ‘risida g ‘a m x o ‘rlik qilishi talab
qilinadi. B ular yoki k olonlar yo k i kish an d an ozod qilinganlar yoki
kishanlanganlar. U k o lo n la r bilan kelishuvchan va m ehribon boMsin.
ToMovlardan k o ‘ra, y an ad a q a t ’iyroq ishni talab qilsin, bu (kolon
uchun) unga u n c h a ogMr boMmagan va u m u m an foydaliroq. Aslida
dala q ayerda y ax sh i ishlov berilsa, od atd a u d aro m ad beradi va hech
q a c h o n -a g a r tabiat ofati aralashsa, yoki talonchining z o ‘ravonligi -
zarar, va kolon m uddatini kechiktirishni s o ‘rashga botina olm aydi.
Lekin x o 'ja y in , kolonni m a jb u r qilgan q a n d a y d ir bir ishda o ' z huquqi
to ‘g ‘risida qattiq turm asligi lozim, misol uchun toMov kuniga, o 'tin
va boshqa m a y d a m ajburiyatlarga ular t o ' g ‘risidagi tashvish, qishloq
x o ‘ja lig ig a x arajatlard an k o ‘ra k o ‘p tashvish tu g ‘diradi. Bizga j u d a ham
talabchan boMish t o ‘g ‘ri kelniaydi, q a d im g ila r eng oliy q onunchilik,
eng katta q iy n o q d ir deganlar. B o sh q a to m o n d a n h a m m a s ig a ham yon
berish boM m aydi... B izning x o tiram izd a keksa k onsulyar va en g boy
kishi L. Voluziy tasdiqlar edi: egasi uch u n eng yaxshi im eniya bu,
kolo n lar tugMlgan va beshigidan uzoq k o 'n i k m a bilan g o ‘yoki otasini
mulki kabi unga bogMangan. Shuningdek m enim cha im eniyani tez-tez
ijaraga berish-yom on ish, lekin y a n a y o m o n r o q bu kolon-shaharlik, yerni
o ‘zi emas. o 'z qullari orqali ishlov bersa, Sazern so'z lariga k o 'r a bunday
odam toMov em as, sudlashishga olib keladi. Shuning uchun, o 'tro q va
qishloqda tugMlgan kolonlarni ushlashga harakat qilish kerak, agar bizni
o 'z im iz g a o ' z qullarim iz orqali yerlarga ishlov berish foydasiz bo'isa,
bu faqat foyda boMadi, qayerda iqlim so g 'lo m boMmasa va yer hosildor
boMmagan. Iqlim nisbatan so g 'lo m va y e r yom o n boMmasa, a g ar faqat
haddan tashqari beparvolik yoki qulni o 'g 'rilig i xalaqit bermasa, har kim
o 'z i va hatto uni viligi kolondan k o 'r a yerga puxta ishlov beradi. Har
ikkala illat, shubhasiz odatda x o 'jay in n i aybi bilan paydo boMadi yoki
gullab yashnaydi, u shunday (qulni) ishni boshiga q o'ym asligi kerak,
yoki uni egallab turg;yi lavozimidan olishiga g 'a m x o 'r lik qilishi lozim.
A lo h id a im en iy alard a, qayerga uni egasini borishi qiyin boMsa,
yerni barcha toifalari aMo holatda boMadi, ag ard a (uni) vilik-qullardan
k o 'r a ozod k o lo n la r ishlov bersa, ayniqsa u z u m z o r va d araxtlardan
k o 'r a k am ro q g 'a l l a m aydonlari, kolonlarni x o 'ja y in lig id a n y em irilad i
287
va qullardan en g k o 'p zarar k o ‘radi, ular h o ‘kizlarni chetga ijaraga
beradilar, qullar ularni va boshqa m ollarni y o m o n o'tlatadilar, yerni
puxta a g 'd a rm a y d ila r, o 'z la ri h aq iq atd a ekk an d an k o 'ra , donni
k o ‘proq sarflanganini k o 'rsa ta d ila r; ekinlarni yaxshi nihol berishi
uchun, ekilgan y erlarga yaxshi ishlov berm aydilar, xirm o n g a yan ch ish
uchun t o ‘plangan don n i har kuni a ld am ch ilik yoki b e g 'a m lik bilan
kam aytiradilar; chu n k i uni o 'z la ri o 'g 'i r l a y d i l a r va boshqa o ‘g 'rila rd a n
qo 'r iq la m a y d ila r, yigMlganni u la rd a fta rg a t o ‘g ‘ri kiritmaydilar, shundan
kelib chiqadiki, b o sh q a ru v c h ila r ham , q u llar ham gunoh qiladilar. y er
yana y o m o n la sh a d i. S h u n in g uchun ag a rd a m en a y tg an d ay x o 'ja y in
b o ‘lmasa, b u n d a y turdagi im eniyalarni topshirish kerak.
Хрестоматия no истории Оревнегомира. М., 1991. 269-271 стр
Do'stlaringiz bilan baham: |
