O adim gi dunyo tarixi bo yicha xrestom atiya: tarix о ‘qituvchilari

ikki qudratli davlat -   Karfagen  va  Rim  о ‘rtasida kurash boshlandi.  Bu 
Ptini urushlari deh atalgan  uch urushni keltirib chiqardi.  Birinchi Puui 
urushi  (er.  avv.  264  yil),  ikkinchisi  (er.  avv.  2IH-201  yillar).  Ikkinchi 
Puni  urushi о ‘z hajmi
, 
keng qam rovi va tarixiy aham iyati bilan qadim gi 
dunyoni eng katta  urushhiridan  biri edi.
Tit  Liviy  Karfagen  qo 'shini  bosh  qo ‘mondoni  Gannibalga yorqin 
ta v sif beradi,  karfagenliklarni  Alp  orqali  mashhur  33  ktmlik  o ’tishi, 
Kanna  (er.  avv.  216  yil)  yon idagi  qadim gi  dunyoning  eng  mashhur 
janglaridan  birini  batafsi!  tasvirlaydi.  O 'rtayer  dengizi  havzasida 
yu z y il  davom ida  olib  borilgan  urushlar  natijasida  qudratli  Karfagen 
yanchib  tashlandi,  Rim  bu  havzadagi eng kuchli davlatga aylandi.
XXI.  I.  H ikoya  qiladilar,  hatto  G a m i l ’k a r 1  Afrika  unishini  tuga- 
tib,  Ispaniyaga  q o 's h in n i  o 'tk a z is h g a   tayyorgarlik  k o 'ra y o tib ,  x u d o ­
larga  q u rbonlik  keltirayotgan  paytda,  unin g   t o 'q q iz   yoshli  o ‘g ‘ li 
C a n n ib al  bolalik  erkaligi  bilan  otasiga  uni  o ‘zi  bilan  birga  olishni 
s o ’ray  boshlaydi:  aytishlaricha,  shunda,  G a m i l ’kar  unga  qurbonlik 
keltiriladigan j o y g a   yaqin  kelishni  va  unga  qoMini  q o ’yib.  qachonki 
yoshi  yetishi  bilan  Rim  xalqini  d u sh m an i  boMaman  deb  q a sa m y o d  
qilishga  buyruq  b e r a d i . . .
3.  G a s d ru b a l2  ning  vorisi.  kim  b o 'lis h i  t o ‘g ‘risida  hech  q an d a y  
sh ak -sh u b h a  y o ‘q  edi.  U n in g   oMimidan  keyin, ja n g c h ila r  o ‘z  tashab-
248

---

buslari  bilan  y osh  G an n ib aln i  bosh  q o 'm o n d o n   c h o d in g a   olib  borib, 
uni  lashkarboshi  d e b   e 'l o n   qildilar;  bu  tanlov  barcha  ishtirokchilarni 
baland  o v o z d a   yoqlashlari  bilan  kutib  olindi,  keyinchalik  xalq  uni 
m a ’qulladi.
4. 
...S h u n d a y   qilib, C a n n ib a l  Ispaniyaga  yuborildi.  Birgina  o 'z i-  
ni  paydo  b o ' I ishi  bilan  q o 's h in n i  e ’tiborini  o 'z i g a   qaratdi,  keksa 
askarlarga  o 'z i n i n g   en g   yaxshi  y illarida  b o 'lg a n   G a m i l 'k a r   g o 'y o k i 
qaytib  keldi:  o 's h a   kuchli  s o 'z ,  o 's h a   b u y ru q o m u z   qarash,  o 's h a   if'oda, 
o 's h a   y u z   belgilari!  Lekin  u  tezda  q o 's h in larn i  unga  moyil  qilgan 
olasiga  o 'x s h a s h   qilgan  sifatlarni  k o 'p c h ilig ig a   erishdi.  Hali 
hech 
qach o n   bir  kishini  k o 'n g li,  har  ikkala  turli  xil  m ajburiyatlarga  buyu- 
rish  va b o 'y s in i s h g a   bir  tekisda m a jb u r  b o 'lm a g a n  edi; sh uning  uchun 
kim  lashkarboshini  yoki  q o 's h in   uni  qadrladim i,  buni  ajratib  olish 
qiyin  edi.  G asdrubal  botirlik  va  qahram onlik  talab  qiladigan  ishga  qism 
boshlig'i  qilib.  chin  k o 'ngildan  hech  kimni  tayinlamagan  edi:  lekin 
askarlar  ham  uning  rahbarligi  ostida  yanada  o'zlarig a  ishonadigan 
va  yanada  botirroq  b o 'la r  edilar.  U  xavf-xatarga  tashlanar  ekan,  u 
botir  b o -lar,  x avfga  nisbatan  ham  hushyor  edi.  Hech  qanday  mehnat 
y o 'q   ediki,  qaysiki  u  tani  va  yoki  rulii  bilan  horisa  va  issiqqa  ham, 
sovuqqa  ham  bir  tekis  chidamli  edi.  Huzur  qilish  uchun  emas,  tabiat 
qancha  talab  qilsa;  shuncha  yeb-  ichar  edi. Vaqtni  kun  va tunga e ’tibor 
bermav,  u y g 'o q   bo'lish  va  uyquga  ajratar  edi;  ishdan  b o 'sh   qolgan 
soatlarni  dam   olishga  ajratdi;  shu  bilan  birga  u  vum shoq  to 'sh a k d a n  
foydalanm adi va  oson  uyquga  ketish  uchun  tinchlikni  talab qilm adi, uni 
harbiy  yopin ch iq q a  o'r an ib ,  qorovulda  yoki  piketda  (soqchilar  qismi) 
turgan  askarlar  orasida yotganini  t e z - t e z   k o 'ra r  edilar.  Kiyimlari  bilan 
u  tengqurlaridan  hech  qanday  farq  qilm as  edi;  faqat  qurollangani 
va  otiga  k o 'ra   uni  tanish  m um kin  edi.  Otliqlar  ichida  ham,  piyodalar 
orasida  ham  u  boshqalarni  ortda  qoldirar  edi;  jan g d a   birinchi  oshiqar, 
ja n g   oxirida  dalani  s o 'n g g i  bo"lib  tashlab  chiqar  edi.  Lekin  bu  yuqori 
xislatlar  bilan  u  bir qatorda,  dahshatli  kamchiliklarga  ham  ega edi.  Uning 
shafqatsizligi,  uning  makkorligi  d o n g 'i  ketgan  “ puni”  makkorligidan 
oshib  ketar  edi.  U  haqiqatni  ham,  ezgulikni  ham  bilm as  edi,  xudolardan 
q o 'rq m a s   edi,  q asam g a  rioya  qilmas,  ziyoratgohlarni  hurm at  qilm as  edi. 
Bu  yaxshi  va  y o m o n   xislatlarga  ega  bo'lib.  u  Gasdrubal  boshchiligidagi
249

---

uch  yil  xizm at  davom  ida,  ham m asini  nim a  unda  buyuk  lashkarboshi 
sif'atini  rivojlantirishi  m um kin  b o ’lsa.  barchasini jon-jahdi  bilan  bajardi 
v a barchasi  ustidan  kuzatdi.