O adim gi dunyo tarixi bo yicha xrestom atiya: tarix о ‘qituvchilari

fu qarolar  urushigacha  va  im periyaning  о ‘rnatilishigacha  bo ‘Igan 
davrni yoritdi.  Ushbu  tarixiy asar  Rim  respublikasi tarixi b o ‘yich a  eng 
asosiy tarixiy manbadir.
Lekin  kuch  otasini  irodasidan  va  kattalik  huquqidan  yuqori 
boMdi:  akasini  liaydab,  A m u liy   p o d sh o lik g a  o 'tird i;  akasini  o ‘gMini 
oMdirib, b i r y o v u z lik k a   boshqasini  q o ‘shdi; akasini qizi  Reya  Silviyani 
g o 'y o k i  faxr-  h u rm a t  m a ’nosida  uni  v estalk a4  qilib,  avlodga  u m id d an  
niahrum   qildi.
Lekin,  m eni  o 'y l a s h im c h a ,  qudrati  bilan  faqat  xud o larg a  yon 
beruvchi,  s h u n d a y   kuchli  sluihar  va  davlat  o ‘zini  paydo  boMishi  taq- 
dirni  irodasiga  m a jb u r  edi.  Q ac h o n   ...  vestalka  egizaklarni  tuqqanda, 
u  bu  nomaMum  avlodni  ularni  otasi  M ars  deb  e 'l o n   qildi,  yoki  bu n g a 
ishondi, yoki  x udoni  faxrlisiz o ‘z jin o v a tin i  aybdori  qilib q o ‘ydi.  Lekin 
xu d o lar  ham .  o d a m la r ham   uni  bolalarini  podshoni  shafqatsizligidan 
him oya  qilish  k u ch ig a  ega  e m a s   edilar:  kohina  kishanlarda  tu rm a g a  
tashlandi,  bolalarni  d ary o g a  tashlab y u b o ris h g a   buyruq  berildi.
Lekin  ta q d irn in g   irodasi  bilan  T ibr  q irg ‘oqlaridan  chiqdi  va 
botqoqlik  hosil  qildi  ,  hech  q a y e rd a   unin g   haqiqiy  o ‘zaniga  y aq in - 
lashib  boMmas  edi;  shu  bilan  birga  yuborilganlar,  bolalar  tu r g ‘un 
suvda  c h o ‘kadilar  d e b   ishondilar.  S h u n d a y   qilib,  ular o 'zlarin i  po d sh o  
amrini  ijro  etgan  h isoblab.  ular  bolalarni yaqin  koMmakga tashladilar, 
qaysiki  endi  bu  y e rd a   R u m in a l'  anjirzori  m a v ju d 6.  0 ‘s h an d a  bu 
j o y la rd a   k en g  
b o ‘shliqlar  boMgan. 
R ivoyatlarga 
k o 'r a ,  bolalar 
tashlangan  su z a y o tg a n   t o g ‘ora,  suv  p a sa y g a n d a n   so 'n g ,  quruq  jo y g a  
qoladi;  atrofdagi  togMardan  kelayotgan  ona  b o ‘ri  bolalarni  yigMsiga 
boradi;  beozorlik  bilan  ularga  y opishib,  k o ’krak  suti  bilan  em izadi; 
rivoyatlarga  k o 'r a ,  p o d sh o n i  Faustul  deb  atalgan  bosh  c h o ‘poni,  uni 
bolalarni  y a la y o tg a n   pay td a  topadi.  Faustul  ularni  uyga keltiradi  va o ‘z 
xotini  L arensiya  tarb iy asig a  b e ra d i...
U lar  s h u n d a y   tu g ' i Idi lar  va  s h u n d a y   tarbiyalandilar;  q ac h o n k i 
ular  katta  boMganda  c h o ‘ponni  kulbasida  yoki  podani  y o n id a   ishsiz 
qolmadilar,  ular  ov  qilib,  o 'r m o n   kezib  yurdilar.  Shunday  m a s h g ’ulotlar
233

---

ichida  tan  va  ruhlari  bilan  b a q u w a t  
bo*lib,  ular  faqatgina  yovvoyi 
hayvonlarni  taqib  qilmadilar,  qaroqchilarga  hujum  qildilar,  tushgan 
o'ljalarni,  o 'zlari  talagan  o'ljalarni  c h o 'p o n la r  o'rtasida  taqsimladilar, 
kundan-kun  k o 'p a y ib   borayotgan  to ‘da  bilan  yum ish  va  ko'n gil  ochish 
bilan  s h u g 'u llan d ila r...  va  m ana  ular  o 'y in g a   berilgan  pavtlarida  o'ljani 
yo'q o tg an larid an  jahli  chiqqan  qaroqchilar  ularga  pistirma  uyushtirdilar; 
Rom ul  qutulib  chiqdi,  Remni  ular  bosib  oldilar,  tezda  uni  podsho 
Arriuliyga  keltirdilar  va  yana  o'zlari  uni  ayblay  boshladilar.  A ka-ukalar 
N u m ito m in g   dalalariga  dushm an  kabi  hujum  qiladilar va yosh lar  to 'd asi 
bilan  u  yerdan  mollarni  haydab  ketadilar  deb  asosiy  ayb  q o'y ildi. 
S huning  uchun  Rem  jazo lash   uchun  N um itorga  berildi.  Faustul  eng 
boshdan  o 'z id a   podsho  bolalarini  tarbiyalanm oqda  deb  g um on  qilar  edi; 
ular  podshoni  b u y ru g 'i  bilan  tashlab  ketilganini  bilar  edi;  u  bolalarni 
topib olgan vaqt  ham  m os ke la re d i;  lekin t o 'la   ishonchga ega  b o 'lm a g a n i 
uchun,  agar  biror  hodisa  yoki  zaruriyat  m ajbur qilmasa,  u  buni  ochishni 
istamadi.  Z aruriyat  erta  keldi.  IJ  q o 'r q u v   ta ’sirida  R om ulga  barchasini 
ochdi. N u m ito r ham   tasodifan  Rem ni  q a m o q d a  ushlab, aka-uka  egizaklar 
to 'g 'ris id a  eshitib,  ularni yoshi  va  asirni  qulga  hech  o 'x s h a m a g a n   xarak- 
terini  taqqoslab,  nevaralari  t o 'g 'r is id a   esladi.  S o 'ro v la r  y o 'li  bilan  shu 
xulosaga  keldi  va  deyarli  Remni  tan  oldi.  Shunday  qilib,  po d sh o 7ga 
qarshi  har  to m o n d a n   makr-hiyla  ishlatish  boshlandi.  Romul  kucli  bilan 
ochiq  harakat  qilish  m um kin  em as  deb  hisoblab,  o 'sm irla r  to 'd a si  bilan 
podshoga  hujum   qilm adi,  har  bir  c h o 'p o n g a   m a ’lum  bir  vaqtda  o'zini 
y o 'li  bilan  saro y g a kelishga  buyurdi.  Rem  esa,  boshqa to 'd an i  tayyorlab, 
N um itorni  uyi  tom onidan  yo rd am g a  keladi.
U lar  p o d sh o n i  sh u n d ay   o 'ldirdilar.  A lg 'o v - d a l g 'o v   boshida  N u m i- 
tor  shaharga  d u s h m a n la r  yopirilib,  saro y g a  hujum   qildilar  deb,  alban 
yoshlarini  a k ropolni  him oyasi  uchun  chaqirdi;  qachonki  a k a -u k a la r 
podshoni  o 'ld ir ib ,  u n g a  tabrik  bilan  kelayotganliklarini  k o 'r ib ,  shu 
onday o q   у ig 'ilish   chaqiradi,  unga  qarshi  ukasini  jin o y ati  t o 'g 'r i s i d a  
xab ar  qiladi,  nevaralarini  kelib  chiqishini  k o 'rsa ta d i,  ular  q a n d a y  
tug'ildilar,  q a n d a y  tarbiyalandilar,  qan d ay   tanildilar,  keyin  tiran  q an d a y  
o 'ld irilg an in i  aytadi  va  buni  aybdori  o 'z i   ekanini  e 'lo n   qiladi.  O 's m i r l a r  
y ig 'ilis h n i o 'r t a s i d a  saflanib chiqib, bobolarini podsho deb e ’lon qildilar, 
keyin  o l o m o n n in g   birdam lik  bilan  olqishlashi  ularni  po d sh o   u nvoni  va 
hokim iyatini  m u stah k am lad i.
N u m ito rg a  alban  podsholigini  berib,  R om ul  va  Rem  o 'z la ri  tashlab
234

---

y u borilgan  va  tarbiyalangan  jo y la r d a   sh a h a r  b u nyod  qilishni  istadilar. 
Shu  bilan 
birga  alban  va 
latin  aholisi  keragidan  ortiq  edi;  ularga 
c h o ‘p o n la r  q o ‘shildi,  bularni  ha m m a si  birgalikda,  tabiiyki  A lba  va 
Laviniy  asos  solinadigan  shahardan  k o 'r a   kichik  boMadi,  degan  umid 
paydo  boMdi.  Keyin  bu  ishga  b o b o n in g   y o v u z   zararli  t a ’siri  po d sh o  
h o k im iy atig a  intilish  oqibatida  uncha  m u h im   boMmagan  kichik  sabab 
boMgan  sh arm an d ali  j a n g   boMdi.  A k a -u k a la r.e g iz a k   boMganlari  uchun 
yoshi  kattaga  afzallik  berish  aso sid a  ishni  hal  qilish  m u m k in   e m a s 
edi.  X u d o la r  o 's h a  j o v n i  yangi  sh ah arg a  kim ni  nom ini  berish  va  uni 
kim  boshqarishini  belgilar  bilan  k o ‘rsatishi  uchun  fol  ochishga  R om ul 
Palatinni,  Rem  esa  Aventin  tepaligini  tanladilar.
H ikoya  qilishlaricha,  bu  alom at  6  kalxat  ilgari  R em g a  keladilar, 
u  avval  x a b a r  qilingan  edi,  R o m u lg a   ikki  baravar  son  keladi;  m ana 
uni  va  boshqasini  o ‘rab  olgan  o lo m o n   p o d sh o   deb  olqishladi;  birovlar 
vaqtga  a so sla n ib 8,  boshqalari  ularni  soniga  qarab   o ‘z  voMboshchilariga 
podsholik  hokim iyatini  talab  qildilar.  S ho v q in -su ro n   k o ‘tarildi,  kelib 
chiqqan  g ‘azablanish,  t o ‘q n ash u v g a  olib  keldi  va  shu v aq td a o lo m o n d a  
Rem  oMdirildi.  Yanada  k o 'p r o q   tarqalgan  riv o y atg a  k o 'r a   Rem  akasini 
ustidan  kulib,  y a n g i  devorlar  ustidan  sak rab   o ‘tadi;  bundan  jah li 
chiqqan  R om ul  “ M eni  devorim   orqali  sak rab   o ‘tsa,  har  q an d a y   kishi 
bilan  s h u n d a y   boMadi’"  deb  qichqirib  uni  o'ld irad i.  S hunday  tarzda, 
Rom ul  bir  o ‘zi  podsholikni  egalladi,  aso s  solingan  shahar  asoschisi 
nomi  bilan  ataldi.