|
Van M an isloh otlari. “ Ilk X an T arixi”dan
Van M an aytdi: Q a d im g ila r s ak k iz kishiga quduqli dalalar
belgiladilar. Bir er va xotinga yuz m u y er boMishi kerak edi. H o sil
ning o ‘ndan birini soliqlarga t o ‘lar edilar. Davlat t o ‘kinchilikda, xalq
boy edi va m a d h iy a aytar e d i... Sin s u lo la s i... o ' z foydasiga soliq
va y i g ‘imlarni oshirdi, o ‘zining had d an tashqari istaklari bilan xalq
sillasini quritdi. U lar yerlarni bosib olish uchun, do n o tizim quduqli
dalalarni b e k o r qildilar, o c h k o ‘zlik, pastkashlik paydo boMdi. K u ch lilar
dalani m in g g a oMchadilar, zaiflarga bigiz sanchish u ch u n j o y y o ‘q edi.
Q ullar va c h o ‘rilar bozorlarini sigir va o tla r bilan bir q o 'r a d a tashkil
qildilar. F uqarolarni bosh q ara turib, ular hayotlariga butunlay egalik
qildilar, buzuq va j i n o y a tk o r o d a m la r b u ndan boyidilar. Ish s h u n g a c h a
yetib bordiki, o d am larn i, ayollar va bolalarni o ‘g ‘irladilar va sotdilar,
osm o n irodasiga x iy o n a t qildilar. o d a m la r o 'rta s id a g i m u n o sab atlarn i
buzdilar, o d am h a m m a s id a n u lu g ‘ deg an , o sm o n va y er tam oyilini
so x talash tird ilar... X an sulolasi y e r so lig 'in i o 'ttiz d a n b irigacha pasay-
tirdi, lekin harbiy so I i q n i 8 h a m m a vaqt. hatto kek salar ham toMadilar.
K uchlilar dalalarni z o ‘ravonlik va ald o v bilan bosib oldilar: s o ’z d a
soliq o ‘ttizdan birga teng, am alda esa ho siln in g yarm i. Otalar, bolalar,
erlar va x o tin lar y e rd a yil b o ‘yi ishlaydilar: ular oladiganlari o v q a tg a
y etm aydi. S h u n in g uchun, b o ylarning it va otlaridan tariq va n o ‘xat
ortiqchasi qoladi, k a m b a g 'a lla rg a esa, k ep ak v a yuvindi teg m ay d i, ular
154
k a m b a g ‘aliikdan j i n o y a t qiladilar. U la rn in g barchasi, k a m b a g 'a lla r va
boylar jin o y a tla rg a botib qoldilar, jazo esa q o 'lla n ilm a y d i. M en hali
taxtga o ‘tin n a s d a n oldin, yerlarni u m u m iy boMish v a quduqli yerlarni
jo n boshi b o 'y i c h a taq sim la sh g a farm o n chiqardim . O 's h a v aq td a
baxtli nishona sifatida m o 'l - k o ' l hosil b o 'ld i. Lekin bu qaro q ch ilik va
x iy o n atlar sababli t o 'x t a b qoldi.
H o zir m en n o m la rn i quyidagi tarzd a o 'z g a rtira m a n : im p eriy an in g
barcha yerlari p o d s h o yerlari, qullar va c h o 'r ila r xu su siy qarani deb
ataladi. U la rn in g barchasini (yer va qullarni) sotish ham , olish ham
m u m k in em as. A g a r erk ak lar sakkiztadan kam b o 'lsa , y e r ularda
k o 'p b o 'ls a , ortiq ch a y e rla r to 'q q iz in c h i b o 'g i i n g a c h a b o 'lg a n qarin-
doshlarga, q o 's h n il a r g a yo k i h am q ish lo q larg a beriladi. Barcha y ersizlar
hozir yerni qon u n
b o 'y ic h a olishlari kerak. Q uduqli dalalar do n o
tizimini buzganlar, o m m a n i y o 'l d a n u ru v c h ila r cheg arag a to g 'l i k
sh ay to n lard an m u d o fa a uchun surgun q ilin a d ila r...
...Ik k in c h i yild a (e ra m iz n in g 10-yilida) kim ki tanga quyish bilan
n o q o n u n iy s h u g 'u ll a n is h g a j u r ’at qilsa ...m u lk i m u s o d a ra qilinadi va,
bu t o 'g ' r i s i d a bilib turib xab ar berm aganlari u ch u n t o 'r t q o 's h n ila ri
bilan d av la t q ullariga ay la n a d ila r...
Tanga zarb qilish to 'g 'risid a g i taqiqni buzgan odamlar, besli q o 'sh n i
oilalar ju m lasid an q a m o q q a d uchor etildilar, m ulki musodara qilinib,
davlat qullariga aylandilar. Yuz m inglab erkaklar, jinoyatchilar uchun
qafaslarda, o'zlari, xotin va bolalari b o 'y in larid a zanjirlarini shaqirlatib
piyoda yurdilar va tan g a quyishga m utasaddi am aldorlarga berildilar. U
yerga ular yetkazilganlaricha, x o tin la rv a erkaklar almashdilar, g 'a m va
azobdan o 'n ta d a n olti-yettitasi halok b o 'ld i...
Bozorni b o sh q a ra d ig a n la r yilning o 'r t a oy id a o 'z la ri m u tasad d i
m ah su lo tlarg a y uq o ri, o 'r t a va past narxlarni belgilaydilar.
U larning har biri b o s h q a sohalarga ara la sh m a sd a n o ' z b ozorida teng-
lashtirilgan baholarni q o 'Ila y d ila r...
A g a r x a l q d a q u r b o n lik keltirish yoki dafn uchun m a b l a g 'y o ' q b o 'Isa ,
x a z in a sav d o g a rla r va h u n a rm a n d la rd an soliq su m m a la rid a n foizsiz
q arz beradi. Q u rb o n lik keltirish uchun qarz o 'n k u n d a n k o 'p b o 'lm a g a n
m u d d a tg a beriladi, dafn m aro sim larig a uch o y d a n k o 'p b o 'lm a g a n
m u d d a tg a beriladi. A g a r k im d ir xalqning ichidan m u h to jlik d a qolsa va
155
o ' z ishlarini hal qilish uchun qarz o lm o q c h i boMsa, uni har kim olishi
m u m k in . Uni boqish uchun zarur boMgan m a b la g ‘dan tashqari, qolgan
su m m a d a n bir y ild a u n d an o sh m a y d ig a n foiz o lin a d i...
...V a sh u n d a d e h q o n la r va sa v d o g a rla r ishsiz qoldilar, oziq-ov-
q at lar va m a h su lo tla r g ‘oyib boMdi, xalq bozo rlar va yoMlarda yigMadi.
Z o d a g o n la rd a n , xizm atd ag i o d am lard an va o ddiy x a lq d a n yerlarni,
qullarni sotgani va tanga quygani uchun hu k m qilinganlarni sanash
im k o n o y o ‘q e d i...
...U c h yildan keyin (eramizning 12-yili) imperator farmon chiqardi:
yeyishga berilgan podsho yerlari, xususiy qaram (qullar) qonun bilan
cheklanmagan holda sotilishi va sotib olinishi m umkin edi.
I.Shan V an-Sin podshotigi davlat arhobi, isloholchi er avv. IV air о rtalari.
2. Quduqli - an 'anaga ко ra, jam oa yer egaligi tizimi.
3 100 mil 0,047ga.
4.1.5 dan suyuqlik о Ichovi- 35 I.
5. Rang zodagonlik darajasidan pul mukofoti evaziga voz kechish
6 Ju Chun sharhi - Ban (inning "Xan tarixi "ga sharh yozgan III asrdagi olim
7.
Do'stlaringiz bilan baham: |
