O adim gi dunyo tarixi bo yicha xrestom atiya: tarix о ‘qituvchilari

XIarduk -Bobilning bosh .xudosi
Хрестоматия no истории Оревнего мира. М., 1991. 58 стр.
X o ‘jalik
7-§. Agar bir odam, odam o ‘g ‘li q o ‘lidan yoki qulning qoMidan 
guvohlarsiz va shartnomasiz odamni sotib olsa, yoki kumush yoki oltin 
yoki qulni yoki qul ayolni, yoki xachirni yoki qo'yni, yoki eshakni 
saqlashga olsa nima boMsa ham, (bu) odam o ‘g ‘ri, uni oMdirish kerak.
53-§. Agar odam o ‘z dalasi to ‘g ‘onini mustahkamlashda dan- 
gasalik qilsa va (oqibatda u) mustahkamlanmagan t o 'g ‘ondan suv urib 
ketsa, ishlov berilgan yerni (jamoa) suv bosib ketsa, to ‘g ‘onidan suv 
urib ketgan odam u nobud qilgan g ‘allani toMashi kerak.
54-§. Agar u g ‘allani bera olmasa, k o ‘chadigan mulkini kumushga 
berishi kerak va bu kumushni, g ‘allasini suv olib ketgan jam o a yeriga 
ishlov berganlar, o ‘zaro b o ‘lib olishlari kerak.
59-§. Bir odam agar boshqa odamning bog‘ida, bog‘ x o ‘jayini 
(ruxsatisiz) daraxtni chopsa, shunda u 112 mina2 kumush berishi kerak.
229-§. Agar quruvchi odam ga uy qurib, o ‘z ishini mustahkam 
qilmasa, u qurgan uy yiqilib, uy x o ‘jayini oMimiga olib kelsa, bu 
quruvchini oMdirish lozim.
235-§. Agar kemasoz odamga kem a qurib, o ‘z ishini ishonchsiz 
qilsa, bu kemadan o ‘sha yildayoq suv oqsa (?) (boshqa) kamchilik 
bo‘lsa (shunda) kemasoz bu kemani buzishi kerak, o"z hisobidan 
kemani mustahkam qurib kema egasiga berishi kerak.
52

---

Q a r z d o r la r a ln oli
X am m urapi davrida Robil podsholigida qarzi uchun qu l qilish
kuchaxadi. dehqonlar, h u nannandlar Oarzi uchun qaram likka duchor
ho 'tditar. Ular si ids о 'rlar, katta ver egalaridan g 'alluni qarzga olib,
foizi bilan qaytarishlari zarur edi. G ‘alia qarzi uchun 30 % p u l qarzi
uchun 20 % yillik ustam u to '/ushlari kerak edi. О 'z m uddatida qarzini
to 'lam agan odum qarz beruvchining qarzdoriga aylanar edi y o k i unga
о 'z oilasi a ’zosini qaram likka beradi. X am m urapi ijtim oiy keskinlikni
vum shatish uchun qarz beruvchilarning fuoliyatini chekludi.
Qarz beruvchilar quyidagilarga majbur edi: I. Qarzdordan pul 
qarzi toMovi sifatida g'a lla olishlari kerak edi, lekin qarzdorning 
omboridan yoki xirmonidan uni ruxsatisiz, o ‘zboshimchalik bilan 
g ‘allani ol ish huquqiga ega emas edilar; 
2. Uch yil tugashi bilan 
to'rtinchi yilga garovga olinganlarni ozodlikka chiqarishlari kerak edi;
3. Uch yil davomida garovga olingan odam bilan yomon muomala 
qilish taqiqlangan edi. Garovga olingan kaltaklashdan yoki yomon 
muomaladan o ‘lib qolsa, qasos tamoyiliga binoan qarz beruvchining 
oila a ’zosini1 qatl qilar edilar. Bu choralar bilan Xammurapi jam iyat 
barqarorligini ta ’minlashga urindi.
11 
5-§. Agar odam odamga g ‘alla yoki kumush bilan (qarzi) boMsa 
va uni garovga olib ushlab tursa, garovga olganning uyida o ‘z ajali 
bilan o ‘lsa, bu d a ’vo uchun asos emas.
M6-§. Agar garovga olingan garov olganning uyida kaltak­
lashdan yoki yomon muomaladan o'lsa, garovga olinganning egasi 
o ‘z tamkarini4 fosh qilishi kerak, (garovga olingan) kishining o ‘g ‘li 
uning o ‘g ‘lini o'ldirishi kerak, agar u odamning quli boMsa u 113 mina 
kumush berishi kerak, hamda unga berilgan (qarz) ni barchasining 
y o ‘qotadi.
11 
7-§. Agar odamning qarzi b o ‘ Isa va kumush yoki qarz majburiyati 
uchun o ‘z xotini. o'gMi yoki qizini bersa, ular yoki qarz beruvchining 
uyida 3 yil xizmat qilishi kerak: to'rtinchi yil ularni ozodlikka chiqarishi 
kerak.
l l 8 - § . Agar u qarz majburiyatiga qul yoki qul ayolni bersa5 
boshqaga uzatishi mumkin, (uni yoki qul ayolni) kumushga berishi 
mumkin: (u yoki qul ayol) sud tartibida talab qilinishi mumkin emas.
53

---