O adim gi dunyo tarixi bo yicha xrestom atiya: tarix о ‘qituvchilari

D ig estla r
l-k ito b . 2- bob.
16-§. P o d s h o la r h a y d alg an d an keyin, ikki konsul (lavozim lari t a ’sis 
qilindi), q o n u n asosida ular oliy h o k im iy atd an foydalandi. U la r davlat 
t o ‘g ‘risida j u d a g ‘a m x o ‘rtik qilganliklari uchun shunday deb ataldilar. 
U lar o 'z la r ig a butun po d sh o hokim iy atin i o 'z la sh tirib olm asliklari 
uchun, qon u n b o 'y ic h a ularga nisbatan p ro v o k atsiy a2 huquqi va ular 
x a lq n in g b u y r u g 'is iz R im fuqarosini o 'lim ja z o s ig a hukm qilm asliklari 
uchun; ularga faqat ushlash va k ish a n g a
hukm qilish qoldirildi. 
A n ’an a g a k o 'r a , q o n u n senturiy k o m isiy alarid a er. avv. 509—у iIda 
qabul q ilin g a n 1 huquqi b elgilangan edi va ular x alq n in g b u y r u g 'is iz
Rim fuqarosini o 'l i m g a hukm q ilm asliklari uchun; U larga faqat ushlash 
huquqi va hu k m qilish huquqi qoldirilgan edi.
17-§. K eyin, senzni allaqachon o 'tk a z is h kerakligi uchun konsul- 
larda bu (vazifa) m ajburiyatni bajarish uchun, vaqt y etm a g a n lig i 
sababli s e n z o rla r t a ’sis etilgan edi.
18-§. K eyin xalq n in g y uksalishi bilan, q o 's h in l a r bilan tez-tez 
va j u d a sh a fq a tsiz uru sh lar b o sh lan ib ketganda, vaziyat tazyiqi ostida 
katta h o k im iy a tg a ega b o 'lg a n lavozim ni 
kiritishga q aro r qilingan 
edi va shu ta rz d a diktatorlar t a ’sis qilingan edi, ular p ro v o k a tsiy a g a
tegishli e m a s e d ila r va hatto o 'lim ja z o s ig a hukm qilish h u q u q ig a ega 
edilar. Bu lavozim oliy h o k im iy a tg a ega b o 'lg a n lig i uchun, 6 oy d an
ortiq egallash m u m k in e m a s edi.
291

---

19-§. Bu diktatorlarga (y o rd a m c h ila r sifatida) o tliqlar b o sh lig 'i 
( q o ‘sliib) biriktirildi...
20-§. O 's h a vaqtlarda, tax m in an podsliolar hay d alg an d an o 'n yetti 
yil keyin, pleb ey lar patritsiylardan ketib qolganlarida. ular M u q a d d a s 
t o g ‘da turib, 
p lebeylar lavozim li shaxslarini 
o ‘zlariga saylaydilar. 
Plebiylar trib u n lar deb ataldi, 
chunki qach o n lard ir xalq 3-tribga4 
b o 'lin g a n edi. U larning har biridan bir (tribun) say lan ar edi, chunki 
(b arch an i) saylash triblar' b o 'y ic h a o 't a r edi.
21-§. Pleb ey lar o ' z qarorlarini saqlavdigan ibodatxonalarni, kim dir 
kuzatishi uchun plebs tarkibidan, edil d e b ataladigan, ikki m a n sa b d o r 
sh ax s t a ’sis etildi.
22-§. Keyin, erariy6 o 's ib borishi bilan, unga qarash uchun xazinani 
boshqaradigan kvestorlar ta ’sis etildi. U la r pul niablag'lari izlab topish 
va saqlash m aqsadida saylanganlari uchun shunday deb ataldilar.
26-§. Keyin, plebeylardan konsullar saylashga qaror qabul qilin- 
ganda, ularni har ikki toifadan saylay boshladilar. O 's h a n d a 7, patritsiylar 
qandaydirafzalliklargaega bo'lishlari uchun, patritsiylardan ikki mansabni 
ta ’sis etishga qaror qilindi. Kurul edillari shunday tashkil etilgan edilar.
27-§. K o n su llar q o 's h n i x alq lar bilan urushlarga chaqirilganlari 
sababli, R im d a huquqni hech kim a m a lg a o sh irm as edi, pretor ham 
saylansin deb aytildi, chunki u sh a h a rd a sudni am alga oshirdi.
28-§. O ra d a n bir necha vaqt o ‘t g a c h s, bu pretor yetarli b o 'lm a d i, 
chunki R im g a peregrinlarning'’ j u d a k atta oqim i keldi v a o 'rn a s h d i, 
boshqa pretor saylandi, nom ini pereg rin lar orasidagi sud ishlarini k o 'p
qism ini ajrim qilgani uch u n o 's h a nom ni oldi...
32-§. S ardiniya olingandan keyin, Sitsiliyadan k e y in 10, h a m d a
Ispaniya" o lin g a n d a n keyin va N a rb o n p rovinsiyasidan keyin q ancha 
p rovinsiya R im g a b o 'y s u n g a n b o 'ls a , sh u n c h a pretor saylandi, ular 
q ism an shahar, q ism an provinsiya ishlari bilan shug'ullandilar.
Хрестоматия no истории древнего Рима. М., 1987. 54-55 стр