O adim gi dunyo tarixi bo yicha xrestom atiya: tarix о ‘qituvchilari

Kolonlar
Eramizning II asrida Rim im periyasida davlat qullarni rnehnatidan
m anfaatdorligini kuchuytirish m aqsadida ularga pekuliy berishga
o'tdi. D igestlarda peku liy to'g'risida qiziqarli m a'lum otlar mavjud.
D igesllarni ко ‘p ch iligi mashhur huquqshimoslar Ulpian va P avel
(eramizning II asri oxiri-III asr hoshlarijning asarlari parchalaridir.
Ulpian. Digestlar, X IX , 2,14
K im ijara s h a rtn o m a si tugashi bilan, m a 'l u m vaq tg a ijaraga olsa, 
kolon boMadi; a g a r x o 'j a y i n unga im en iy ag a qolishga ruxsat bersa, u 
(yerni ijaraga oluvcliiga) shu shartlarda topshiradi va sh u n d ay turdagi 
s h atn o m alar na o g 'z a k i , na hujjatlar bilan rasm iylashtirilishi lozim. 
O ddiy kelishuv b o 'y i c h a haqiqiy.
Gay. Digestlar, X IX , 2, 25, 3; 6
Ijaraga oluvchi, barchasini ijara t o ‘g ‘risidagi qonun b o ‘yicha qili­
shi kerak. E n g av v alo kolon o ‘z v a q tid a ishlov berilm agani sababli, 
imeniya y o m o n la s h m a s lig i uchun qishloq x o ‘ja lik ishlarini m u d d a tid a
bajarilishiga g ‘a m x o 'r l i k qilishi lozim. B u n d an tashqari, u ular butun 
boMishi uchun, villalar t o ’g 'ris id a g ‘a m x o ‘rlik qilishi lo zim ... Tabiiy 
ofatlar ijarachiga z a ra r keltirmasligi lozim; a g a r hosil o ‘ta zarar k o ‘rgan 
boMsa, lekin m o ‘tadil y o ‘qotishlarni u o so y ish ta o'tkaz^shi kerak, 
chunki o d a td ag id an baland d arom ad undan tortib olinm aydi. Biz buni 
naqd pulga ijaraga oladigan kolonlar t o 'g ' r i s i d a aytdik: k o lo n -ch o rik o r
288

---

m u lk d o r bilan h am k o rlik huquqi b o 'y i c h a foydani ham, zararni ham
b o 'lis h ad i.
Q u l l a r
P o m p o n i y . D i g e s t l a r XV. I, 4. 1-2
Pek u liy -b u x o 'ja y in d a n alohida kirim -chiqim daftariga kiritadigan 
(m u lk ) em as, x o 'j a y i n o 'z i, o ' z hisobini qulni h is o b id a n fa rq la b ajratgan 
mulkdir, x o 'ja y in qulni pekuliyini t o 'la tortib olishi, yoki k o 'p ay tirish i, 
yoki kam aytirishi m u m k in , qul n im a qilganini em as, balki x o 'ja y in
qu ln in g pekuliyini o 'r n a tis h uchun, n im a qilg anini hisoblash k e ra k ... 
S hundan k o 'rin a d ik i, pekuliy x o 'ja y in n i ruxsatisiz ega b o 'lg a n
narsa em as, balki u n in g xohishi b o 'y ic h a , ak sin c h a qul x o 'ja y in d a n
o 'g 'i r l a g a n i ham pek u liy g a kirar edi, lekin bu bun d ay emas.
U l p i a n . D i g e s t l a r XV, 1, 7, 4
P ekuliyda h ar xil m ulk b o 'lis h i m u m k in , va k o 'c h a d ig a n va 
k o 'c h m a s . . .
M a r t s i a n . D ig e s tla r, XV, 1, 40, 1
Savol tu g 'ila d i, pekuliy qan d ay v u ju d g a k eladi? Q ad im g ila r sh u n ­
day aniqlaydilar: p ek u liy -b u x o 'ja y in u n g a berishi m ajb u r b o 'lg a n
b u y u m la rd a n tashqari, qul oladigan buyum lar. X o 'ja y in beradigan 
tunika v a shunga o 'x s h a s h la r, pekuliy emas.
Хрестоматия no истории древнего мира. М., 1991. 271-272 стр