|
П II. Трухина. История древнего Рима. М., 1996. I "5-176 стр
M ark Portsiy K aton. D ehqonchilik
M ark Portsiy Katon (er. avv. 2 34- 149-yillar) -taniqli dav lat arbobi,
notiq, “ B o s h l a n g 'i c h ” tarixiy asari v a “ D e h q o n c h ilik ’' traktati muallifi,
bu asarlar bizg ach a t o ' 1 iq yetib kelgan. U Rim fuqarolari uchun eng
faxrli kasb qishloq x o 'jalig i deb hisobladi. U “D e h q o n c h ilik ” traktatida
mar-kaziy Italiyaga xos b o 'lg a n o 'r t a kattalikdagi n a m u n a v iy villani
tasvirini berdi. x o 'ja y in n i boyitad ig an x o 'ja lik y u ritish n in g yan g i
vositalarini, m aslahatlarni quHar va vilikni q an d ay ishlatishni k o 'rsa td i.
Q ac h o n k i u ko'cdiki. p o m e s te g a q an d a y ishlov berilgan, qan d ay
ish lar bajarilgan, qaysilar b ajarilm ag an , u keyingi kun vilikni 1 cha-
qirishi va s o 'ra s h i kerak, ishlardan qaysi qilingan, nima q o lm o q d a;
ishlar o ' z v a q tid a qilinganm i, qolganlarini u bajarishi m u m k in m i,
h a m d a vino, b u g 'd o y va b o sh q a la r q a n c h a olinganini s o 'r a s h i kerak.
Q a c h o n u bularni bilib olgach, u d arslar va kunlar hisobi bilan m a s h g 'u l
b o 'lis h i lozim. A g a r u ishlarni k o 'r m a s a va vilik q u llam i q olganini,
ular m ajburiyatini bajardilar deb gapirsa, qach o n u bu va k o 'p g i n a
sabablarni aytsa, uni ishlar va k u n d u z g i darslar hisobiga qaytar. A g a r
y o m g 'ir li o b -h a v o tursa, m an a j a l a d a qilinadigan ishlar: do!iy2larni
yuv ish , ularni sm o la qilish, q o 'r g ' o n n i tartibga keltirish, g 'a lla n i
tashish, mol g o 'n g i n i ta shqariga chiqarish, g o 'n g to 'd a s in i qilish, don-
ni tozalash, arqonni y a m a sh , yan g ilarin i o 'r a s h ; qullarga shu vaqtni
o 'z i d a o ' z k o 'r p a va y o p in g 'ic h la rin i y a m a s h bilan m a s h g 'u l b o 'lis h
lozim b o 'la d i. B ay ra m la rd a eski kanallarni tozalash, j a m o a y o 'lla r in i
yotqizish, tikanli butalarni kesish, to m a rq a n i qazish, o 'tlo q la rn i o 'rish .
supurgi kesish, tikanli o 'tlarn i y ulish, polbani yan ch ish , tozalik q i l i s h . ..
Q ac h o n k i x o 'ja y in to 'la osoyishtalik bilan h am m asin i bilib olgach.
251
u qolgan ishlarni ba jari I ish i t o 'g ' r i s i d a g 'a m x o ' r l i k qilishi lozim:
pul, mol, m olga tay v o rlan g an y e m -x ash ak , vino, m o y hisob-kitobini
chiqarishi; u nim ani sotdi. nim a undirildi, nim a qolyapti, sotishga
nima bor? M u sta h k a m ta 'm in o tn i m u stah k am sifatida qabul qilishi
kerak; b o sh q a h am m asin i o c h iq q a olib kelish kerak. Yil uchun nim a
yetish m ay d i. n im a sotib olinadi: nim a ortiqcha bor. uni sotish. pudrat
bilan n im a qilish kerak. nim ani topshirish kerak. X o ‘ja y in qaysi ishlarni
o ‘z kuchlari bilan qilishi m u m k in . qaysilarini pudratga topshirish
m um kinligiga q aro r qilib. y o z u v qoldirish lozim.
U inollarni k o ‘zdan kechirishi lozim; sotuvini a m alg a oshirishi;
agar narxida b o 'ls a , m oyni sotish; vino, ortiqcha g ‘alIani sotish, qarigan
xachirlar, buzilgan mol lar, buzilgan q o ‘ylar, ju n , terilar, eski arava.
teniir metall, qari qulni, k asa lm a n d qulni u m u m a n h a m m a ortiqcha
narsani sotishi kerak. X o 'ja y in sotib olishi em as, sotishi yaxshi.
5.
M an a vilikni m ajburiyati. U yaxshi tartib o 'rn a tish i, bayram larga
rioya qilishi zarur; beg o n a narsani
qoMiga olm asligi; o ‘zinikini
nihoyatda h im o y a qilishi zarur. U qullarni bahslarini hal qiladi: agar
kimdir ayb qilib q o 'y s a , q ilm ish ig a qarab a y b d o rn i jazo lay d i.
Qullarga y o m o n boMishi m um kin emas: ular sovqotm asliklari va och
qolmasliklari kerak. Vilikda ular d oim o ishda: u shunday qilib yom onlik
va o ‘g ‘rilikdan yengilroq ushlab turadi. A gar vilik qullar o'zini yom on
tutmasin deb istasa, qullar o 'z larini y o m o n tutmaydilar. A gar u bunga
chidasa, x o 'ja y in uni ja z o s iz qoldirmasligi kerak. Ularni xizmati uchun
u tashakkur bildiradi, qolganlarga o'z larini t o ‘g ‘ri tutishlarini istashlari
uchun. Vilik ishsiz tentirab yurm asligi lozim; u d o im o x u shyor
va
hech qayerga tushlikka borm aydi. Qullar unda d oim o ishda; u x o ‘jayin
buyrug'ini bajarilishini kuzatib turadi. U o ‘zini x o ‘jay in d an aqlli deb
hisoblasin. X o ‘jay in n i d o ‘stlarini o ‘zini do's tlari deb hisoblaydi; qur
bonlik keltirishni u faqat
Kom pitaliya3da, chorrahada yoki o 'c h o q d a
amalga oshiradi. X o ‘ja y in n in g buyrugMsiz u hech kim ga qarz bermaydi,
x o ‘jayin berganni u talab qiladi, ekish uchun urugMikni, oziq-ovqat
inahsulotlarini, polbani, vino va moyni hech kim ga qarz bermaydi. U nga
ikki-uch x o ‘jalik bor: qayerdaki u o 'z ig a kerakli b o 'lg a n narsani so'rashi,
o'zi qarz berishi m um kin, lekin boshqa hech k im ...
A g a r u ishlaydigan boMsa, qullarni o n g id a nim a borligini biladi va
252
ular ishga berilgan boMadilar. A g ar u s h u n d a y qilsa. u ishsiz tentirashni
istam aydi; u sogM om m q b o 'la d i va vax sh iro q uxlaydi. U to 's h a k d a n
birinchi turib, oxirgi boMib t o 's h a k k a yotadi. Dastlab q o 'r g ' o n berkmi,
har kim o 'rn id a m i. mollarga y e m ish berilganm i deb q a ra y d i...
Do'stlaringiz bilan baham: |
