O adim gi dunyo tarixi bo yicha xrestom atiya: tarix о ‘qituvchilari

/. 
10 kishi 
decent viri 
o'n erkak.
2. Muqaddas loqqa 
er.avv 449-yil ikkinchi ketish.
3.Sud garovi puntifiklar kassasiga.
4
. 
Yengillik 
XII jadval qcmunlaridagi
Хрестоматия no истории Оревнего Рима. М.. 1991 25-29 стр
Tayandi ihoralar Dionisiy, plebeylar, patritsiylar, konsut, preioi: dikiator,
xalq yig'ini,' xalq iribuni, volsklar. Serviliy. Klavdiy. Ml jadval qonunlari,
desemvirlar, qarzdor, Silseron, agnat, vasiy, kvirit.
3-§. Rim respublikasining ijtiinoiy-sivosiy hayoti
Tit Liviy C annibal to‘g ‘risida
Tit Liviy . Shaharni boshlanishidan Rim tarixi
Er, avv. I ll asr о 'rtularida G ‘arhiy О 'rlayer dengizi havzasi uchun
ikki qudratli davlat - Karfagen va Rim о ‘rtasida kurash boshlandi. Bu
Ptini urushlari deh atalgan uch urushni keltirib chiqardi. Birinchi Puui
urushi (er. avv. 264 yil), ikkinchisi (er. avv. 2IH-201 yillar). Ikkinchi
Puni urushi о ‘z hajmi
, 
keng qam rovi va tarixiy aham iyati bilan qadim gi
dunyoni eng katta urushhiridan biri edi.
Tit Liviy Karfagen qo 'shini bosh qo ‘mondoni Gannibalga yorqin
ta v sif beradi, karfagenliklarni Alp orqali mashhur 33 ktmlik o ’tishi,
Kanna (er. avv. 216 yil) yon idagi qadim gi dunyoning eng mashhur
janglaridan birini batafsi! tasvirlaydi. O 'rtayer dengizi havzasida
yu z y il davom ida olib borilgan urushlar natijasida qudratli Karfagen
yanchib tashlandi, Rim bu havzadagi eng kuchli davlatga aylandi.
XXI. I. H ikoya qiladilar, hatto G a m i l ’k a r 1 Afrika unishini tuga- 
tib, Ispaniyaga q o 's h in n i o 'tk a z is h g a tayyorgarlik k o 'ra y o tib , x u d o ­
larga q u rbonlik keltirayotgan paytda, unin g t o 'q q iz yoshli o ‘g ‘ li 
C a n n ib al bolalik erkaligi bilan otasiga uni o ‘zi bilan birga olishni 
s o ’ray boshlaydi: aytishlaricha, shunda, G a m i l ’kar unga qurbonlik 
keltiriladigan j o y g a yaqin kelishni va unga qoMini q o ’yib. qachonki 
yoshi yetishi bilan Rim xalqini d u sh m an i boMaman deb q a sa m y o d
qilishga buyruq b e r a d i . . .
3. G a s d ru b a l2 ning vorisi. kim b o 'lis h i t o ‘g ‘risida hech q an d a y
sh ak -sh u b h a y o ‘q edi. U n in g oMimidan keyin, ja n g c h ila r o ‘z tashab-
248

---

buslari bilan y osh G an n ib aln i bosh q o 'm o n d o n c h o d in g a olib borib, 
uni lashkarboshi d e b e 'l o n qildilar; bu tanlov barcha ishtirokchilarni 
baland o v o z d a yoqlashlari bilan kutib olindi, keyinchalik xalq uni 
m a ’qulladi.
4. 
...S h u n d a y qilib, C a n n ib a l Ispaniyaga yuborildi. Birgina o 'z i-
ni paydo b o ' I ishi bilan q o 's h in n i e ’tiborini o 'z i g a qaratdi, keksa 
askarlarga o 'z i n i n g en g yaxshi y illarida b o 'lg a n G a m i l 'k a r g o 'y o k i 
qaytib keldi: o 's h a kuchli s o 'z , o 's h a b u y ru q o m u z qarash, o 's h a if'oda, 
o 's h a y u z belgilari! Lekin u tezda q o 's h in larn i unga moyil qilgan 
olasiga o 'x s h a s h qilgan sifatlarni k o 'p c h ilig ig a erishdi. Hali 
hech 
qach o n bir kishini k o 'n g li, har ikkala turli xil m ajburiyatlarga buyu- 
rish va b o 'y s in i s h g a bir tekisda m a jb u r b o 'lm a g a n edi; sh uning uchun 
kim lashkarboshini yoki q o 's h in uni qadrladim i, buni ajratib olish 
qiyin edi. G asdrubal botirlik va qahram onlik talab qiladigan ishga qism 
boshlig'i qilib. chin k o 'ngildan hech kimni tayinlamagan edi: lekin 
askarlar ham uning rahbarligi ostida yanada o'zlarig a ishonadigan 
va yanada botirroq b o 'la r edilar. U xavf-xatarga tashlanar ekan, u 
botir b o -lar, x avfga nisbatan ham hushyor edi. Hech qanday mehnat 
y o 'q ediki, qaysiki u tani va yoki rulii bilan horisa va issiqqa ham, 
sovuqqa ham bir tekis chidamli edi. Huzur qilish uchun emas, tabiat 
qancha talab qilsa; shuncha yeb- ichar edi. Vaqtni kun va tunga e ’tibor 
bermav, u y g 'o q bo'lish va uyquga ajratar edi; ishdan b o 'sh qolgan 
soatlarni dam olishga ajratdi; shu bilan birga u vum shoq to 'sh a k d a n
foydalanm adi va oson uyquga ketish uchun tinchlikni talab qilm adi, uni 
harbiy yopin ch iq q a o'r an ib , qorovulda yoki piketda (soqchilar qismi) 
turgan askarlar orasida yotganini t e z - t e z k o 'ra r edilar. Kiyimlari bilan 
u tengqurlaridan hech qanday farq qilm as edi; faqat qurollangani 
va otiga k o 'ra uni tanish m um kin edi. Otliqlar ichida ham, piyodalar 
orasida ham u boshqalarni ortda qoldirar edi; jan g d a birinchi oshiqar, 
ja n g oxirida dalani s o 'n g g i bo"lib tashlab chiqar edi. Lekin bu yuqori 
xislatlar bilan u bir qatorda, dahshatli kamchiliklarga ham ega edi. Uning 
shafqatsizligi, uning makkorligi d o n g 'i ketgan “ puni” makkorligidan 
oshib ketar edi. U haqiqatni ham, ezgulikni ham bilm as edi, xudolardan 
q o 'rq m a s edi, q asam g a rioya qilmas, ziyoratgohlarni hurm at qilm as edi. 
Bu yaxshi va y o m o n xislatlarga ega bo'lib. u Gasdrubal boshchiligidagi
249

---

uch yil xizm at davom ida, ham m asini nim a unda buyuk lashkarboshi 
sif'atini rivojlantirishi m um kin b o ’lsa. barchasini jon-jahdi bilan bajardi 
v a barchasi ustidan kuzatdi.