O adim gi dunyo tarixi bo yicha xrestom atiya: tarix о ‘qituvchilari

№ 6 U stun ed ik ti
X u d o la rg a y o q im li po d sh o Priyadasi sh u n d a y aytadi:
M en d u n y o n in g faravonligi va baxti u c h u n d ra x m a t o ‘g ‘risida 
bitikni o ‘y is h g a b uyruq berg an im d an 12 yil o ‘tdi.
Kim (uni) b u z m a g a n boMsa, axloqi yax sh ilan d i.
Va m en d u n y o n i farovonligi v a baxti u c h u n e ’tib o r beram an.
M en q a n c h a im koni boMsa, y a q in la rim g a (y o n im d a tu rganlarga) 
ham va u z o q d a boMganlarga ham , baxt keltiram an. X u d d i s h u n d a y
od a m la rn in g b a rc h a toifalariga e ’tibor b e ra m a n . B arch a sektalar men 
to m o n im d a n e ’tiq o d n in g turli k o 'rin ish la rig a sigMniladi. Lekin ular 
( e ’tiqod)dan asosiysi shaxsiy e ’tiqod deb h iso b lay m an .
M en d x a rm a t o ‘g ‘risidagi bu yo zu v n i (m e n toj kiygan lahzadan) 26 
yil o ‘tg a n d a n s o ‘n g y o z ish n i buyurdim .
S a n c h a d a g i k ichik ustun ed ik ti
Ha, (budda) ja m o a si parchalanib ketm aydi. Bu ja m o a rohib va 
rohibalar uchun yaratilgan va m ening o ‘gMllarim va nevaralarim 
davrida quyosh va oy hozircha nur sochib tursa (u saqlanadi). Rohib va 
rohibalardan kim ki b u ja m o a n in g (birligini) parchalasa, oq kiyim kiydirib 
quvib yuborish lozim. Ja m o a va uning yoMi abadiy boMishini istayman.
LRadjuk -viloyat noiblari
142

---

2-§. A d a b iy o t
M ahabhorata yo k i Bliarata avlodlari jangnom asi
Bu doston hind adahiyotining eng nodir yodgorliklaridan biri
hisoblanadi.
Q o r o n g 'i zu lm at ichida D u r o 'd h o 'n a n i n g oldiga m urab b iy D r o 'n a -
ning o 'g ' l i , yosh ja n g c h i A sh v a tth a m a n pusib keldi. Y aqindagina 
qudratli h u k m d o r b o 'lg a n kishining q o n g a belangan holda y e rd a
yotganini k o 'r ib u y i g 'l a b yubo rd i, boshini m a g 'l u b p o d sh o sin in g
oyoq larig a q o 'y d i.
- Ey u lu g ' zot, - dedi A sh v a tth a m a n , - nahotki. y e r yu zid a o 'z g a r -
m aydigan narsa b o 'l m a s a ? O d a m n in g ikkidan biriga h u k m d o rlik
qilgan senday p o d sh o shaqol va sirtlonlar q u rsh o v id a g 'a r ib a h v o ld a
o 'lay o tirsan . Q o 's h in la r in g qani? Y engilm as harbiy sark ard alarin g -ch i? 
U kalaring, o 'rin b o s a rla rin g q a y e rd a ? H a m m a s i, h a m m a si o 'lim xu d o si 
y o 'lid a n ketdi. Y oningda hech kim y o 'q . Hech kim senga s o 'n g g i m arta 
b o 'ls a ham loyiq h u rm at k o 'rsa tm a y o tir, hech kim sen uchun o 'c li 
olm ayotir. A s h v a tth a m a n n in g faiyodi D u r o 'd h o 'n a n i n g jo n in i o 'l i m
uyqusidan u y g 'o tib yubo rd i. D u r o 'd h o ' n a m a g 'lu b iy a tg a u c h rag an ig a 
alam bilan y ig 'la y o tg a n bu yigitga m u ro ja a t qilib dedi:
- M en o 'z in i uch u n g 'a m c h e k m a y m a n . Ertam i, kechm i barcha 
tirik jo n n in g boshida q a z o bor. M en ja n g c h ig a m u n o sib o 'lim bilan 
k e tay o tg an im d an x u rsa n d m a n . Seni s o g '- s a lo m a t k o 'r g a n im g a ham
x u rsan d m an . Sen h a m ish a m a rd va m atonatli eding. B u n d an keyin ham
sh u n d ay bo'I. M e n g a alam qiladigan jo y i shuki, q o 's h in in i bu tu n lay
y ak so n qilindi, d u s h m a n q o 's h in i d a esa s o g '- s a lo m a t qolg an lar k o 'p .
- Ey p o d sh o h im , - deb qichqirdi A sh v a tth a m a n - bu fikrlar seni 
iztirobga solm asin! H ay o tim liaqqi q a s a m y o d qilam an k i, k o 'p o 't m a y
d u sh m a n askaridan bitta ham qolm aydi. M eni kut. Bu haqdagi xabarni 
sen g a o 'z i m keltiraman.
A sh v a tth a m a n s h u n d a y deb, q iziqqonlik va ja h o la t bilan j a n g g a
chanqoq holda P a n d a v la r q arorgohi tom on chopdi.
Bu hodisa u l u g ' j a n g tam o m b o 'lg a n d a n keyingi birinchi kecha- 
da b o 'la y o tg a n edi. H origan ja n g c h ila r do n g qotib uxlashardi. A trofda 
birorta cliiroq ham k o 'r in m a s , sado ham eshitilm asdi.
A sh v a tth a m a n d u s h m a n qaro rg o h ig a yash irin ib kirib, kattakon 
banan daraxti tagiga berkindi va q anday qilib h a m m a ja n g c h ila rn i
143

---

m ahv qilish haqida o ‘ylay boshladi. U b itm as tu g a n m a s alam bilan 
o ‘ch o lm o q ch i boMib kelgan, lekin yolgMz edi. Uni bu yerd a oMimdan 
b o sh q a nim a ham kutar edi.
Shu q a y g ‘uli o 'v la rg a borib, nim a qilishini bilmay, daraxt tagiga 
o ‘tiraverdi. T o 's a td a n q o r o n g 'id a lining o y o g 'i tagida sham ol t o ‘kkan 
m ev ad ay bir narsa t o ‘p etib tushdi. Keyin y a n a tushdi. Atrofidan 
shunaqangi to 'p p illa g a n ovozlar tez-tez eshitila boshladi. U qoMini 
u z a tib ,y o n id a hozirgina tip irc h ila b jo n bergan qushni ushladi. U larninig 
b a ’zilari boshsiz, b a ’zilari k o ‘ksi m ajaq lan g an , b a ’zilari esa patsiz edi.
A s h v atth am an tun sukunatida bu qushlarni kim oMdirayotganligini 
bilolm ay b a n a n n in g qalin yaproqlari orasiga qaradi. T o ‘satdan u n in g
boshi ustidan k en g yoziq qanotlari bilan o s m o n d a g i y ulduzlarni 
t o ‘sib, b a h a y b a t bir boyqush uchib o ‘tdi. Shu payt u n in g m iyasiga o ‘z 
raqiblarim ni ochiq j a n g d a em as, balki Iwzir, tu n d a g'aflatd a oMdirishim 
kerak, d egan fikr keldi. U lar shu q u sh lar singari uxlab y o tg a n d a g in a
h am m asin i y o ‘q qilish m um kin. Tong otib qolsa, unda kech boMadi. 
U q a t ’iy q aro r bilan sapchip o ‘rnidan turdi-da, qoplon singari y e rg a
qapishib, pisib boraverdi va charch ab d o n g qotib uxlayotgan P a n d a v
j a n g c h ila rin in g soyalarini k o ‘rdi.
“ U yq u d ag ilarn i oMdirish n om ardlik boM m asm ikin? - deb u t o ‘- 
satdan o ‘y la n ib qoldi. - Jan g ch ilarn in g o r-nom usi qonuni, urf-odatini 
buzish qan d ay boMarkin?” - U d u s h m a n g a qoM k o ’tarishga j u r ’at 
qila olm ay ik k ilan g an ich a t o 'x t a b qoldi.
Keyin o ‘z q o ‘s h in in in g harbiy sark ard alarid an k o ‘p e shitgan q u y i­
dagi s o ‘zlarni eslab, shubhalarni quvdi: