O adim gi dunyo tarixi bo yicha xrestom atiya: tarix о ‘qituvchilari


Хрестоматия no истории брепне.юмира. М., 1991. 230-231 стр



Download 7,34 Mb.
Pdf ko'rish
bet172/207
Sana02.03.2022
Hajmi7,34 Mb.
#478025
1   ...   168   169   170   171   172   173   174   175   ...   207
Bog'liq
Xrestomatiya

Хрестоматия no истории брепне.юмира. М., 1991. 230-231 стр
T iberiy G rakx islohotlari
V II... Tiberiy m ana bu sabablarga k o 'r a o ' z islohotlarini ta k lif qildi.
VIII. Q o 's h n i x alqlardan bosib olingan yerlarni rim liklar bir qism ini 
sotdilar, bir qism ini davlat m u lk ig a aylantirdilar va kam m ulkli fuqa- 
rolarga u n ch a katta b o 'lm a g a n haq evaziga foyd alan ish g a tarqatdilar. 
B o y la r ijara haqini oshirib, shu tarzda k a m b a g 'a lla rn i y erlarid an siqib 
chiqarg an larid a, hech kim g a 500 y u g e rd a n ortiq yerg a ega b o 'lis h va 
foydalanishga ru xsat berniaydigan q o n u n chiqarilgan edi. Bu qon u n
m a ’lum v a q tg a q a d a r boylarni g 'a r a z li intilishlariga cliek q o 'y d i va 
k a m b a g 'a l l a r g a o 'z l a r i ija r a g a o l g a n y e r l a r d a q o l i s h g a v a birinchi у ig 'im
vaqtida, ular egalik qilgan ulushlarini saqlab qolishga im kon berdi. 
Lekin tezda b o y lar soxta kishilar orqali ijarani o 'z la r ig a k o 'ch ird ilar, 
yerlarni katta qism ini ochiq o 'z la r ig a berkitdilar. U c h astk alard an siqib 
chiqarilgan k a m b a g 'a l l a r harbiy xizm atni o 'ta s h n i x o h lam ad ilar, o 'z
bolalarini o 's t i r a olm adilar, sh u n d ay qilib tezda Italiyada erkin fuqarolar 
soni q an d a y k a m a y ib borayotgani, aksincha fuqarolardan tortib olingan 
yerlarni b o y la r uch u n ishlov beradigan qul - varvarlarni soni o 's i b
borayotgani sezilarli k o 'rin d i ...
Uni ukasi G ay o ' z y ozuvlarida, Tiberiy N u m a n s iy a g a j o ' n a b ke- 
tay o tg an d a, Etruriya orqali o 't i b ketayotib, birgina chet elliklar va 
varvarlar y e rg a ishlov berib, poda boqilayotgan b o 'tn - b o 's h m am -
255


lakatni k o 'rg a n in i eslatadi. O 's h a n d a unda o 's h a siyosiy rejalar 
tu g 'ila d i; qaysiki uni am alg a oshiritishi aka - ukalarga qancha kulfat 
keltirdi. Lekin haqiqatdan unga kuchli shuhratparastlik intilishlarini. 
q a f i y a t n i en g
avvalo Rim xalqini o 'z i davlat yerlarini boylardan 
tortib olib, ularni y o 'q s illa rg a tarqatish uchun. Tiberiyni portiklardagi, 
devorlard ag i. y o d g o rlik lard ag i chaqiriqlar u y g 'o td i.
IX. ... Shu bilan birga o 's h a katta adolatsiz va o c h k o 'z lik k a qarshi 
qaratilgan qonunni o 'z i y u m sh o q lik va m o 'tad illig i bilan ajralib turar 
edi, q o n u n larg a b o 'y s u n m a g a n i uchun odam larni sudga berish kerak 
edi va noqo n u n iy bosib olingan m ulkdan ja rim a solish bilan m ahrum
qilish lozim edi. Tiberiy q onuni k a m b a g 'a l fuqarolar foydasiga to 'lo v
sharti bilan faqatgina n o q o n u n iy m ulkdan voz kechishni buyurar edi. 
Bu islohot m o 'ta d il b o 'lis h ig a q aram asd an . xalq undan q oniqishga va 
o 'tm is h n i unutish. kelajakda o 'z in i adolatsizliklardan saqlash uchungina 
tay v o r edi. Lekin boy lar va yirik m u lk d o rla r g 'a ra z li m anlaatlaridan 
kelib chiqib, qonu n ch in i o 'z ig a qarshi q a t ’iy turib, g 'a z a b la n is h bilan 
q o n u n g a qarshi yopiriIdilar .. . A m m o bu bilan ular hech nim ag a 
erishm adilar. Tiberiy ezgu va adolatli ishni shunday chiroyli so 'z la sh
bilan him o y a qildiki, y o m o n n i ham t'oydali k o 'rin is h d a ko'rsatishi 
m u m k in edi. Q ach o n k i u ning tribunasi atrofula to 'p la n g a n xalq old ida 
y o 'q s i l l a r h im oyasi uchun so 'z la g a n d a . du s h m a n la r uchun u q o 'rq in c h li 
\ a y c n g ilm a s k o 'rin d i. Italiyada y ovvoyi h a y v o n la r o 'z la ri vashirinishi 
m u m k in b o 'lg a n niakon va uyalariga ega - dedi u. Italiya uchun 
urush ay o tg an va o 'la y o tg a n od ain lar esa, havo va y o r u g 'lik d a n boshqa 
hech v aq o g a ega em as, uyid an m ahrum b o 'lib , xotin va bolalari bilan 
k o 'c h m a n c h i g a o 'x s h a b , har yerd a d aydib yuradilar. L ash k arb o sh ilar 
j a n g m ay d o n la rid a d u sh m a n la rd a n s o g 'o n a va ibodatxonalarni him oya 
qilishga chaqirib, askarlarni aldaydilar. A x ir k o 'p g in a rim lik la rd a o ta sin i 
m eh ro b i ham , ajdodlarni so g 'o n a la ri ham y o 'q , ular b eg o n a hasham at. 
beg o n a boylik uchun j a n g qiladilar va o'ladilar. U larni d unyoni egasi 
d eb atadilar, lekin ularda bir parcha y er ham y o 'q .
X. M a n a shunday to 'lq in la n ib . haqiqiy alanga bilan aytilib. xalq 
o lq ish lab qabul qilayotgan so 'z la rg a raqiblardan birortasi ham e ’tiroz 
bildira olm adi. Lekin, m u n o z a ra la rd a n voz kechib. b o v lar tribunlardan 
biri. o 'z in i kam taro n a hayoti va q a t’ iy axloqi bilan m a ’lum b o 'lg a n yosh
256


kishi M ark O k tav iy g a m urojaat qildilar. O k tav iy Tibcriyning o ’r to g ’i 
va d o 's ti edi va boshida unga h u rm a t yu zasid an kurashdan bosh tortdi. 
Lekin keyin k o ' p g i n a o b r o l i kishi lar to m o n id an q a t ’iv iltim oslartazyiqi 
ostida, u z o 'r a v o n lik k a yon berib, T iberivga qarshi chiqdi va qonunni 
rad qildi. T ribunlar kollegiyasida d o im o qarshi o v o z beradiganni fikri 
hal qiluvchi b o ’ladi. qolgan h am m a n i roziligi hech qanday kuchga 
ega emas. Omadsizlikdan jahli chiqqan Tiberiy o'zini m o ’tadil loyihasini 
qaytarib oldi va xalq uchun qulay, jafokorlar uchun qattiq boMgan 
boshqasini kiritdi; yangi qonun ular eski qonunlarga zid ravishda egalik 
qilgan yerlarini tezda bo'shatib berishni buyurdi. Bu har kuni Tiberiy bilan 
Oktaviy o ’rtasida trubinada. har kuni yangidan boshlanayotgan kurashga 
olib keldi. va lekin keskinlashayotgan kurashning eng qizig’ida ham ular 
bir-birlariga biror-bir keskin s o ’z aytmadilar; lug‘ma halollik va yaxshi 
tarbiya aqllarni jilovlab turadi. k o ’rinib turadiki, nafaqat vakx organlarida 
va yana shuhratparastlik va g ’azab toshganda. Tiberiy k o ’rdiki. yangi 
qonun katta davlat yerlariga ega boMgan Oktaviyni shaxsiy manfaatlariga 
tegishi m um kin emas. u o ' z raqibiga munozaradan voz kechishni iltimos 
qilib murojaat qildi va shuningdek uni yerlarini qiymatini o ’zini uncha 
katta bo'lm agan m ab lag ’laridan qoplashga tayyor ekanini bildirdi. Oktaviy 
bu taklifga k o ’nmadi.
X I.. . Q ach o n k i Xalq y i g ’ ini kuni kelganda, Tiberiy xalqni ovoz 
berishga chaqirdi, barcha savlov qutilarini boylar o ’g 'irla g a n i bilinib 
qoldi, bu hodisa katta saro sim ag a olib k e ld i... Va Tiberiy boshqa usul 
bilan o ’z qonunini o ’tkazish im k o n iy atig a ega b o ’ lmay, no m u n o sib
va n o q o n u n iy usulda m urojaat qiladi, aynan O ktaviyni hokim iyatdan 
chetlatishni. Biroq, u k o 'n d irislu la n boshladi: uni qoMiga d o ’stona 
tegib, u O k ta v iy d a n x alq n in g adolatli talablariga yon berish va qon- 
dirishni s o ‘radi, qaysiki o ’zining buyuk m ehnatlari va boshdan o ’tkaz- 
gan xavflari uchun sh u n d ay kichik m uk o fo t bilan qoniqadi. Lekin 
Oktaviy, rad javobini berdi va sh u n d a Tiberiy bir xil h o k im iy atg a ega 
har ikki tribun nnihim m asalalard a qarashlarda kelisha olm asa, bu 
ish qurolli kurashsiz hal b o ’ lm aydi va qiyinchiIikning y ag o n a y o ’ li, 
ulardan biri h okim iyatdan m a h ru m qilinishi kerak deb aytdi; mayli 
O k tav iy birinchi boMib uni Tiberiyni alm ashtirishni ov o zg a q o ‘ysin 
va u shu soatdayoq hayotga x u su siy kjshi b o ’lib qaytadi, ag ar xalq
257


shuni xohlasa. O k tav iy bu taklifni ham qaytardi, shundan s o 'n g Tiberiy 
bunday holda, ag ar u o ‘y lab k o 'r ib qarorini o ‘zgartirm asa. O ktaviyni 
a lm ashtirish t o ‘g ‘risidagi m asalani o v o z g a q o ‘yishini aytdi va shundan 
keyin у ig‘ilishni tarqatdi.
XII. 
K eyingi kun xalq t o ‘planishi bilan, Tiberiy tribunaga k o ‘tarildi 
v a y a ria O k ta v iy n i ishontirishga urindi, lekin u q a t ’iy qolaverdi. Shu n d a 
Tiberiy O k tav iy n i tribunatdan chetlatish t o ' g ’risidagi 
qarorni ta k lif 
qildi va shu y e rd a y o q bu m asalani o v o z g a q o ‘ydi. Trib R im d a 35 
ta edi, ulardan 17 tasi O k ta v iy g a qarshi ovoz berdilar, a g a r ularga 
hech boM maganda, y a n a bir trib q o ‘shilganda edi, O k tav iy g a xususiy 
hayotga q ay tish g a t o ‘g ‘ri kelar edi. S h u n d a Tiberiy o v o z berishni 
t o ‘xtatishga buyruq berdi va O k ta v iy g a m urojaat qilib, xalq oldida uni 
o 'p d i va o ‘zini sh a rm a n d a qilishga y o ‘l q o 'y m a s lig in i s o 'r a b , uzoq 
y o lvordi, uni Tiberiyni qattiq va en g oxirgi ch o ralar k o 'r is h g a m a jb u r 
qilijiaslikni s o ‘radi. A y tish larich a, O k ta v iy bu iltim oslarni o ‘ja rlik va 
q a t ’iyatni b ild irm a y e s h itd i; uni k o ‘z l a r iy o s h g a t o ‘ Idi va uzoq j i m boMdi; 
lekin q ach o n k i uni nigohi^ to ‘da bo* 1 ib turgan boylar va m u lk d o rlarg a 
tu sh g an d a, u k o ‘rinishda ayalib va ularni o ldida sh a rm a n d a boMishdan 
q o ‘rqib, b arc h a sig a oxirig ach a c h id a sh g a q a ro r qildi va Tiberiy u bilan 
nim a istasa, shuni qilsin deb aytdi. S h u n d a y qilib, q aro r qabul qilindi 
va Tiberiy o ‘zining ozod q o ‘yilgan q ullaridan biriga2 O k tav iy n i kuch 
bilan trib u n a d a n olib ketishni b u y u rd i...
“XV. S h u n d a y qilib, u bu safar ham у ig‘ilishni tarqatdi; lekin uni 
O k tav iy g a nisbatan qilgan harakatiga nafaqat z o d a g o n la r v a xalq ham 
haddan tashqari z o ‘r berishni k o ‘rinishini k o ‘rdi deb his qildi, u xalq q a 
s o ‘z bilan m u ro ja a t qildi, undan uni s o ‘zlarini ishonchli va m azm u n li 
ekanligi tu sh u n ch asin i beradigan b a ’zi isbotlarni keltirish m a q sa d g a
muvofiq boMadi. “ Xalq tribuni, - dedi Tiberiy, - m u q a d d a s va daxlsiz 
shaxs, chunki u ning faoliyati xalq q a va uning m anfaatlarini h im o y a 
qilishga b a g 1 ishlangan. Lekin ag ard a tribun x alqdan y u z o ‘girib, 
unga z a ra r keltirsa, uni hokim iyatini kam sitsa, uni o v o z berishiga 
t o ‘sqinlik qilsa, sh u n d a u o ‘z m ajburiyalini bajarm agani uchun o ‘z 
v azifasidan o ‘zini m ah ru m qiladi. M ayli u Kapitoliyni buzib tashlasin 
edi, A rsenalni y o q ib y uborsin edi va b u nday tribunga oxir-oqibat 
chidash m u m k in edi. S h u n d ay qilib. u y o m o n tribun boMishi m u m k in
258


edi; kim a g ar xalq hokim iyatini inkor qilsa, u tribun emas. C h id a b
b o 'la d im i, tribun hatto konsulni q u v g 'in qilishi m u m k in , xalq esa 
tribunni h o k im iy a td a n m ah ru m qilishi h u q u q ig a ega em as, qaysiki u 
x alq q a zarar qilib, uni su is te 'm o l qiladi. A xir xalq konsul va tribunni 
s a y la y d i... S h u n d a y qilib, xalqqa qarshi gunoh qilgan tribunni, xalqni 
o 'z i d a n olingan o ' z daxlsizligini saqlashi m u m k in em as, chunki u o 'z in i 
k o 'ta rg a n o 's h a kuchiii buzadi. A g a r tribun uchun k o 'p c h ilik triblar o ' z
ovozlarini bergan bo'lsalar, u tribunatni adolatli oladi dem akdir; undan 
tribunatni tortib olish y a n a d a adolatli b o 'lm a y d im i, agar unga qarshi 
barcha triblar o v o z bergan b o 'l s a . . . Va xalq tribun hokim iyatini bir 
k ishidan b o sh q a sig a o 'tk a z is h h u q u q ig a e g a ... Bu h okim iyat daxlsiz 
va a lm a s h m a y d ig a n hisoblanishi m u m k in emas: ax ir unga ega b o 'lg a n
o d a m la r k o 'p hollarda undan voz kechadilar.
X V III. Keyin M utsiy y ana ovozlarni triblar b o 'y ic h a y ig 'is h g a
kirishdi. lekin hech nim a qila olm adi, raq ib lar oldinga surilib, 
tartibsiz aralashib, birovlarni siqib va siqilib g 'o y a t d a tartibsizlikni 
keltirib chiqardilar. Bu vaqtda sen ato r Fulviy Flakk sh o vqin-suronda 
eshitilishiga qaram ay, k o 'rin a d ig a n jo y d a turib, q o 'li bilan ishora qilib, 
bu bilan T iberiyga hali bir n im a xab ar qilm o q ch i ekanligini ko'rsatdi. 
Tiberiy o lo m o n g a tarqalishni buyurdi va Flakk q iyinchilik bilan turib, 
T ib eriy g a yaqin kelib, senat m ajlisida boylar o ' z to m o n larig a konsulni 
o g 'd i r i b olishga m u v affaq iy atsiz uringanlaridan s o 'n g , uni Tiberiyni 
o 'ld ir is h g a o 'z a r o til biriktirganlari v a b u n in g uchun katta m iq d o rd a 
ta y y o r q u ro llan g an qullar, d o 'stlari borligini x a b a r qildi.
XIX. Tiberiy bu fitna t o 'g 'r i s i d a o 'z ig a yaqin turganlarga xab ar 
berishi bilan, ular shu o n dayoq togalarini b o g 'lad ilar, xodalarni sin- 
dirib, ularni y o rd a m id a liktorlar o lo m o n n i siqib q o 'y d i l a r va bu sin- 
dirilgan x o d a la r bilan qurollanib, hujum b o 'lg a n taq d ird a h im oyaga 
ta y y o rla n a boshladilar. O rq a qatorda o d a m la r b o 'la y o tg a n narsalarga 
h ayron b o 'l i b qarad ilar va nim a gap deb so'radilar. S hunda Tiberiy, 
uni ovozini eshita o lm as edilar, unga x a v f tahdid solayotganini 
tu shuntirish m a q s a d id a q o 'l t bilan boshini ushladi. L ekin d u sh m a n la r 
bu ishorani к о ' rib, shu o n d ay o q senatga y u gurib, g o 'y o k i Tiberiy taxt 
talab q ilm o q d a deb x a b a r qildilar; boshga tegizish bu n g a haqiqiy belgi 
deb aytdilar. H a m m a sarosim aga tushib qoldi va N a z ik a konsuldan
259


R im ni qutqarishni, tiranni o ' Idirishni talab qila boshladi. Lekin konsul 
y u m sh o q j a v o b berdi, u z o 'ra v o n lik n i bosh lab berm a>di. fuqarolarni 
birortasini ham sudsiz o 'lim g a berm ay d i, ag ar xalq Tiberiyni e't iq o d ig a
yon berib, yo k i uni to m o n id an z o 'ra v o n lik bilan q a n d a y d ir qonu n g a 
qarshi q aro r qabul qilsa. u konsul b u n d a y qarorni tasd iq lam as edi. 
Shu n d a N a z ik a o 'rn id a n sakrab turib sh u n d ay dedi: " H o k im iy a tn in g
oliy vakili respublikaga xoinlik qilayotgani uchun 
h a m m a g a tak lif 
qilam an. kim m en g a qonunchilikni saqlab qolishga y o rd am berm oqchi 
b o 'lsa . meni o rq a m d a n e rg a sh sin ” . Shu s o 'z l a r bilan N azik a kiyimini 
chetini k o 'ta rib , u bilan boshini y o p ib , K apitoliyga yugurdi. U ning 
orqasidan b o sh q a la r shoshilib, qo'Ilai ini toga bilan o 'r a b , uchraganlarni 
turlib o 'td ila r; 
bunday zodagon o d a m la rg a barcha y o 'l n i b o 's h a tib
berdi va bir-birini turtib tarqalib keta boshladi.
Senatorlarni o 'r a b olgan odam lar. uydan olib kelgan tay o q lar 
bilan, senatorlarni o 'z i o lo m o n sindirgan o 'r in d iq la rn i qoldiqlari va 
oyoqlari bilan q u rollandilar va ularni barchasi uni h im o y a qilganlarga 
zarba berib, Tiberiyga tom on boslirib bordi lar; bu yerda kaltaklash 
va y o p p a s ig a qochish boshlandi. Tiberiy ham y u gurdi, lekin kim dir 
uni kiy im ig a yopishdi; u esa togani tashlab, birgina x ito n d a y u gurdi, 
lekin qoqilib ketib, ilgari yiqilgan o d a m la r ustiga yiqildi, qachon u 
k o 'ta rilg a n d a , tribunlardan biri Publiy Saturey h am m an i k o 'z i oldida, 
birinchi b o 'l i b o 'rin d iq n i o y o g 'i bilan boshiga urdi. Ikkinchi zarbani 
Lyiisi\ R u f o 'z i g a yozdi, q a n d a y d ir a joyib q aliram onlikdek bu bilan 
m aqtandi. H a m m a si b o 'lib tayoq va toshlar bilan uch y u z d a n ortiq 
kishi o 'l d irild i, tem ir bilan esa - bitta ham o 'ld irilm a d i.
XXI. B aribir xalq Tiberiyni o 'l i m i d a n hali q a y g 'u d a edi, k o 'rin ib
turardiki. u o 'c h olish uchun faqat q u la y paytni kutayotgan edi.

Download 7,34 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   168   169   170   171   172   173   174   175   ...   207




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish