O adim gi dunyo tarixi bo yicha xrestom atiya: tarix о ‘qituvchilari

I. Ikki hokim - dastlah ular pretor
 -
oldinga yuruvchi.
Хрестоматия no истории бревнего мира. М., 1991. 209 стр
Tayanch ihoralar: G ay Sallyustiy Krisp, Yuliy Sezar, 
Eney. uy o'chog'i,
olov. Amuley. kalxat, ramz. Etruriya, Diomed, Rem. Romul, Tihr, latin. Telemax,
Odissey, ikki hokim.
2-§. Er. a w . V-I asrlarda Rim respublikasi
P atritsiylar va plebeylar
G alikarnaslik Dionisiy. Rim qadim iyatlari. II, 9-10, 14, 74
G alikarnaslik D ionisiy yunon larixchisi, Tit Liviyning zamondoshi,
10 jild li "Rim q a d im iya tla ri’’1 asari muallifi. D ionisiy afsonaviy davr-
lardan er. avv. 264-yil birinchi puni urm higacha ho igan vaqtgacha
bo'lgan Rim tarixi to 'g 'risid a m a'lum ot berishga urinadi. Uning
asarini aham iyati shundaki, avvalgi tarixchi annalchilarni asarlarida
L iviy ma ’lumotlaridan fa rq qilgan holda foydalandi.
“ R om ul quyilarni oliylardan ajratib, q o n u n larn i berdi va ulardan 
kim n im a ish qilishini k o ‘rsatdi: patritsi) larJga m a g istra tu ra 3 va ko- 
hinlik lavozim larini 
bajarishga, pleb ey larg a4 yerg a ishlov berish, 
m ol boqish va d aro m ad keltiradigan h u n arlar bilan s h u g ‘ullanish. U 
p atritsiylarga xalqni topshirdi, har bir kishiga kim ni o ‘ziga p a tro n 5 
qilib tan lash g a ru x sat berdi, buni patronat deb atadi. U patronatni 
q uyidagi huquqlarini belgiladi: patrisiylar o ‘z klientlariga6 qonunlarni 
tushuntirishlari lozim , a g a r ular ay b lan salar va adolatsizlikka duch 
k elsalar sudda qatnashib, ularga y o rd am berishlari lozim . K lie n tla re s a
p atronlarga o ‘z qizlarini tu rm u sh g a chiqargan pay td a y o rd a m berishlari 
lozim , a g a r ularni o ‘zlari yoki bolalari asirga olinsa, ota-onalarini 
m a b l a g ‘i y e tm a sa , u la m i d u sh m a n d a n toMov t o ‘lab qaytarib olishga, 
y o rd a m berishlari h a m d a ular uchun 
x u su siy
a jrim lar zararlarni.
238

---

a g ar ular hu k m qilingan bo 'lsalar. davlatga jarim a la rin i to'lashlari 
lozim. U m u m a n olganda, ilohiy va inson huquqlari b o 'y ic h a ular yoki 
b o sh q alar bir-birlarini ayblash. bir-birlariga qarshi guvoh sifatida 
chiqish yoki (ular va b oshqalarga) qarshi qaratilgan qarorlarga o v o z 
berish lari m u m k in em as. A g ar kim d ir bun d ay jin o iy harakatga aralashib 
qolgan b o 'ls a . sh u n d a Rom ul san k siy a bergan xoinlik to ‘g ‘risidagi 
qon u n b o 'y ic h a , u ja v o b g a r boMishi lozim va hukm qilinganda, y e r osti 
Z e v sig a b a g 'is h la n g a n sifatida har q an d a y kishi uni o 'ld irish i m um kin.
Rom ul p o d sh o g a sh u n d ay h u q u q la r berdi: u ibodat qilish va qur­
bonlik keltirishga boshchilik qilsin, q o n u n la r va o talarning axlo- 
qini saqlasin, en g m uhim b o 'lg a n jin o y a tla rn i o 'z i ajrim qilsin, yen- 
gilroqlarini senatga to pshirsin; senatni y i g 's i n va xalqni chaqirsin va 
urush vaq tid a oliy h o k im iy a tg a ega b o 'lsin . Senat y ig 'ilis h ig a s h u n d a y
h okim iyatni berdiki, qaysiki u p o d s h o aytgan har qan d ay ish b o 'y ic h a
m u h o k a m a qilsin va o v o z bersin. X alq q a esa u bu uch (h u q u q n i) berdi: 
m agistratlarni saylash, q o n u n la rg a san k siy a berish va po d sh o unga 
m u ro jaat q ilganda, urush t o 'g 'r i s i d a q aro r qabul qilish. Lekin ovozni 
birdan barch a xalq em as, k uriyalar b o 'y i c h a bersin.