O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

Patogenezda «
sh a kl
» va «funksiya».
 
M a’lum qoidalarga binoan 
morfologik va fiziologik hodisalar, shaki va funksiya bir-birini taqozo qiladi.
P ato lo g ik jara y o n n in g riv o jlanishid a sa b a b -o q ib a t o ‘zaro 
muQosabatlari mavjud. Sabab va oqibat dialektik bog‘liq: sabab oqibatni 
chaqiradi, oqibatning o‘zi esa yangi patologik jarayon uchun sabab bo'ladi.
Buzuq doira yoki halqali b o g iiq lik (circuluc vitiosus) - bu sabab- 
oqibat m unosabatlarining tutashgan zanjiri bo'lib, unda oqibat sabab 
bilan b o g 'liq o'zgarishlam i kuchaytiradi.
T ashq i m u h it o m illa rin in g k a sa llik c h a q iru v c h i t a ’siri. 
Fizik
om illar.
1. E le k tr to k i. E le k tr to k in in g z a ra rlo v c h i m exanizm i: 
elektrotermik ta’sir (elektr energiyasining issiqlik energiyasiga aylanishi 
- kuyish), elektrom exanik (elektr energiyasining mexanik energiyaga 
o 'tis h i - to 'q im a sh ik astlan ish i, y o rilish i), elektrokim yoviy ta ’sir 
(to'qim aning ionlanishi, elektroliz).
2. O 'zgargan atm osfera bosimining ta ’siri.
G ipobariya ta ’sir qilish m exanizmi: atm osfera havosida kislorod 
parsial bosim ining kamayishi kislorod tanqisligiga olib keladi, o'pka 
ventilatsiyasi kuchayadi, gipokapniya va alkaloz rivojlanadi.
G iperb ariya ta ’sir q ilish m exanizm i: gazlar parsial bosim ining 
ko'payishi, ulam ing qonda va to'qim alarda ortiqcha erishiga (ayniqsa, 
a zo tning ) o lib keladi (satu ratsiya). Bosim ning keskin pasayishida 
(dekom pressiya) gazlar eruvchanligi kam ayadi, gaz pufakchalari -
em boliya hosil bo'ladi, kesson kasalligi rivojlanadi.
3. Yuqori va past harorat ta’siri.
Y uqori h a ro ra tn in g t a ’s ir qilish m exanizm i. Gipertermiya tana 
haroratining umumiy ko'tarilishi (42°C gacha), issiqlikning tashqariga 
b erilishin in g kam ayishi va issiqlik hosil bo‘lishining ko'payishiga 
b og'liq markaziy termoregulatsiya ishining buzilishi bilan tavsiflanadi. 
Kuyish yuqori haroratning mahalliy ta’siri natijasida chaqiriladi. Kuyish 
k a sa llig i k o 'rin is h id a : I - kuyish shoki: a) q o 'z g 'a lis h fazasi, b) 
tormozianish fazasi; II - kuyish toksemi-yasi; III - kuyish infeksiyasi; 
IV - kuyish oqibatida holdan toyish bosqichlari farq qilinadi.
P a s t h a r o r a tn in g t a ’s ir q ilis h m ex a n izm i. G ipoterm iya tana 
haroratining umumiy pasayishi (35°C dan past) issiqlikning tashqariga 
b erilish in in g k uchayishi bilan b o g 'liq . G ipoterm iyada alm ashinuv 
jarayonlari pasayadi, kislorodga talab kamayadi. Jarrohlikda yurakda 
qilinadigan operatsiyalarda gipoterm iyaning qo'llanilishi ana shunga 
a so sla n g a n . Sovuq u rish i p ast h aro ratn in g m a h a lliy ta ’siri bilan 
chaqiriladi, uning ham 4 darajasini ajratish mumkin.

---

4. N ur ensfgiyaning ta’siri»
Ionlovchi radiatsiyaning ta’sir qilish mexanizmi: neytral molekulalar 
io n lan ish i va erk in rad ik allar h o s ii b o 'lis h i, y a d ro a to m la rin in g
p arch alan ish i» ra d io to k sin la r - H 20 2 (v o d o ro d p e ro g s id i) tip li 
o k sidlovchilar hosil b o 'lish i. Q on y aratu v ch i, jin s iy bezlar, ichak 
epitiliysi to'qimalari ko'proq radiosezgir to'qim alar b o 'lib hisoblanadi.
Infraqizil nurlaming organizmga patogen ta’siri issiqlik effekti bilan, 
ultrabinafsha nurlarniki esa - biologik ta ’sir (gistam in, atsetilxolin 
ajralishi) bilan bog'Iiq.
M exanik omillar
to'qim a shikastlanishi, travm alarm chaqiradi. U
organizmning umumiy nospetsifik reaksiyasi - travmatik shok bilan kechadi.
Travmatik shok bosqichlari:
1) qo'zg'alish - erektil;
2) tormozlanish - torpid;
Gravitatsion ta’sirlar organizmga tezlanish va ortiqcha og'irlikning 
ta’siri bilan bog'Iiq.
Vaznsizlik tayanch a ’zolarga nisbatan og'irlik kuchining yo'qolishi 
bilan tavsiflanadi, sensor (sezgi), harakat va vegetativ buzilishlar bilan 
nam oyon bo4adi.