|
Yallig'lanish rivojlanishida asab va endokrin tizim ning ahamiyati.
O 'tg a n asrda olim Samuel (1873) asab tizim iga shikastlovchi ta ’sir
k o 'rsa tib , k o 'z m uguz pardasi eksperim ental yaralanishni chaqirish
m u m k in lig in i k o 'r s a tib berg an . Y a llig 'la n ish riv o jla n ish id a asab
tizim ining roli A. D. Speranskiy izlanishlarida aniq tasdig'ini topgan.
U m iy a d a g i tu rk e g a ri s o h a s ig a y o t jis m n i jo y la s h tir is h orq ali
organizm da eksperimental yallig'lanish jarayonlarini chaqirgan. Itlarda
adashgan asabning kesilishi nafas yo'llari shilliq qavati titroq epiteliysi
him oya funksiyasining buzilishi bilan bog'Iiq vagus pnevmaniyasining
rivojlanishiga hamda trofik buzilishlaming paydo bo'lishiga olib keladi
(H usinov A. A., 1961).
E n d o k rin tiz im r e a k tiv lik n in g m uhim m e x a n iz m i b o 'lib ,
y a ll ig 'la n is h g a jid d iy t a ’s ir k o 'r s a ta d i. Y a llig 'la n is h g a t a ’s ir
k o 'r s a tu v c h i g o rm o n lar ikk i g u ru h g a b o 'Iin ad i: 1 - y a llig 'la n is h
stim u la to rlari yoki p ro y a llig 'la n is h gorm onlari, u larg a aldosteron,
d e z o k s ik o rtik o s te ro n , in s u lin , tiro k s in , e s tro g e n la r, te sto ste ro n ,
so m a to tro p gorm on, tiro tro p g o rm o n lar kiradi; 2 - y allig 'lan ish g a
q a rs h i g o rm o n la r (y o k i y a ll ig 'la n is h in g ib ito r la r i) , b u larg a
a d re n o k o rtik o tro p g o rm o n , g id ro k o rtiz o n ( k o rtiz o l), a d re n a lin ,
progesteronlar kiradi. Yallig'lanishning rivojlanishiga gorm onlar ta’siri,
a s o s a n u larn in g to m ir d e v o ri o 'tk a z u v c h a n lig i va p ro life ra tsiy a
jarayonlariga ta’siri bilan bog'Iiq.
Yallig'lanish umum iy nazariyalarining shakllanishi:
1)
Virxov - hujayra patologiyasi asoschisi - yallig'lanishning nutritiv
n azariyasini yaratdi. U nga binoan yallig 'lan ish d a hujayra o'zgaradi,
uning oziqalanishi va hayot-faoliyati kuchayadi. Hujayralarga qonning
suyuq qismi oziqa moddalar bilan birgalikda tortiladi, hujayraning xira
b o 'k ish i sodir bo'Iadi;
2) K on g eym y a llig 'la n is h n in g to m ir n a z a r iy a s in i y a ra tg a n .
Y allig'lanishda asosiy rol tom ir o 'zg arish larig a b erilad i, hujayralar
reaksiyasi esa ikkilamchi aham iyatga ega;
3) M echnikov yallig'lanishn ing biologik nazariyasini yaratdi. U
y a llig 'la n ish asosida fag o tsito z jaray o n lari y o tuv chi organizm ning
shikastlanishga nisbatan evolutsiya jarayonida hosil b o 'lg an him oya
reaksiyasi deb talqin qiladi. Mechnikov patologik jarayonlami o'rganishda
solishtirm a patologiya usulini ishlab chiqqan. Fagotsitoz hodisasi u
tomonidan organik dimyo evolusiyasining har xil bosqichlarida kuzatilgan;
4) Shade y allig 'lan ish n in g fizik -k im yo v iy n azariyasini yaratdi.
U n g a b in o an y a llig 'la n is h d a a so siy a h a m iy a t m a h a lliy m o d d a
a lm a sh in u v i b u z ilis h la ri, to 'q im a a ts id o z i, o s m o tik v a o n k o tik
gipertenziyalarga beriladi;
5) M enkin y a llig 'la n ish n in g biokim yoviy n azariy asin i yaratdi.
Y allig'lanish rivojlanishi uchun xos b o 'lg an m oddalar: leykotoksin,
ekssudin, nekrozin va b. ni ajratadi.
H ozirgi vaqtda y a llig 'la n is h patogenezi m ed ia to rla rin in g ro li,
h u ja y ra q o b ig 'i va h u ja y ra o rg a n e lla la ri o 'tk a z u v c h a n lig in in g
o 'zg arish lari, hujayra transporti va bioenergetikasining buzilishlari,
m ikrotsirkulatsiya va gem oreologiya buzilishlari to 'g 'risid a g i ko'plab
zam onaviy m a’lumotlarga asoslangan holda keng k o 'rib chiqilm oqda
(Chemux A. М., Kupriyanov V. V., Xorst A., Flori va b.).
Yallig'lanish organizm uchun nafaqat shikastlovchi, shu bilan birga
him oya-m oslashuv aham iyatga ham ega. Fagotsitoz, im m un tanalari
hosil bo'lishining kuchayishi, hujayralar k o 'p ayishi va y allig 'lan ish
to 's ig 'in in g shakllanishi - y a llig 'la n ish n in g him oya reaksiyasining
yuzaga chiqishidir.
Y a llig 'la n is h r e a k s iy a s in in g y o s h g a b o g 'liq x u s u s iy a tla r i
o n to g e n e z d a h a r x il y o s h d a g i g u ru h la r o rg a n iz m i r e a k tiv lig i
xususiyatlari bilan b o g 'liq . Yangi tu g 'ilg an chaqaloqlar va em izikli
bolalarda infeksiya jarayoni ko'pincha generalizatsiyalangan (tarqalgan)
tus oladi va umumiy intoksikatsiyalar bilan kechadi. Chunki ulam ing
te ris i y a llig 'la n is h re a k s iy a s i o rq ali in fe k s iy a n i lo k a lla s h tir is h
q o b iliy a tig a
ega
e m a s.
T o m ir
re a k s iy a s i
to m ir
d e v o ri
o 'tk a z u v c h a n lig in in g o sh ish i, jid d iy e k ssu d a tsiy a v a sh ish bilan
tavsiflanadi. Chaqaloqlarda em igratsiya va fagotsitar faollik past (Ivo
- Miller, 1983). Ularda leykotsitlaming metabolik va ferm entativ faolligi
juda intensiv bo'ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
