|
Emboliya
(yunoncha «emballein» - ichiga tashlamoq) - tomirlaming
qon yoki lim fa orqali keluvchi tanachalar (em bollar) bilan tiqilishi.
Emboliyaning: endogen - tromboemboliya, to ‘qimali, y o g ii, homilani
o ‘rab turuvchi suyuqlikli; ekzogen-havoli, gazli, bakterial, parazitar,
y ot jism lar emboliyasi kabi turlri mavjud.
Retrograd va paradoksal
emboliya emboliyaning kam uchraydigan
shakllariga kiradi. R etrograd em boliyada embol qon oqim iga qarshi
harakat qiladi va yirik venalarda qon oqishi sekinlashganda, k o ‘krak
qafasining so‘rish ta ’siri kamayishida (ayniqsa, embol qattiqligi yuqori
b o is a ) uchraydi. P aradoksal em boliya yurak b o im a c h ala ra ro yoki
qorinchalararo pardevori bekilmaganligida uchraydi. Embollar natijada
k atta qon aylanish doirasi venalari yoki yurakning o ‘ng tomonidan
bevosita chap tom oniga kichik qon aylanishi doirasisiz o‘tadi.
E kzo g en
ta b ia tli em b o liy a la r ic h id a k o 'p in c h a h avo va gaz
em boliyasi uchraydi. Havo em bolining b o ‘yin venalariga, ular lat
yegand a tu sh is h i x a v fli. G az e m b o liy a s in in g a so siy m ex an izm i
o rg an iz m d e k o m p re ssiy a si v a q tid a q o n g a z la ri (a so sa n a z o t)
eruvchanligining pasayishidan iborat. Bu kosmosga parvoz sharoitida
uchish apparati germetizatsiyasining buzilishida sodir bo‘lishi mumkin.
Endogen
emboliyaning ko‘p uchraydigan sababi trombning uzilib
ketishidir. Katta qon aylanish doirasida hosil bo‘lgan embollar kichik
qon aylanish doirasi emboliyasi m anbai b o 'lish i mumkin. Katta qon
aylanish doirasi tomirlari emboliyasi, odatda yurak chap qismida yoki
arteriyalarda trom b hosil bo'lishida uchraydi.
Yog‘ em boliyasi naycha suyaklarining asoratli sinishiga xos.
T o‘qim a em bo liy asi travm a o q ib atid a qon oqim i tizim ig a tu rli
to ‘qim alar (jigar, bosh miya, m ushaklar) ayrim qism larining tushib
qolishi natijasida rivojlanadi. 0 ‘sma hujayralarining metastaz berishida
to'qim a em boliyasi muhim ahamiyatga ega.
Joylanishiga qarab katta, kichik qon aylanish doirasi va darvoza
venasi emboliyasi farq qilinadi.
M ashg‘ulo tda bajarilad ig an am aliy is h la r va o ‘zlashtiri!ishi lozim
b o ‘lgan am aliy ko‘n ik m a la r bilan tanishish
1-ish.
Baqaning qatqorin tomirlarida trom b hosil bo'lishi.
H arak atsizlan tirilg an baqa tax tach ag a orqasi yuqoriga q aratib
mahkamlanadi. 0 ‘ng tomonda qorincha yonboshida teri-mushak kesiladi.
Ichak halqasi tashqariga chiqariladi, ich a k pardasi kuzatish uchun
mikroskop ostida to‘g ‘rilanadi. Mikroskopning kichik kattalashtirgichida
ichak pardasida m e’yoriy qon aylanishi ko'riladi. Oq tromb hosil qilish
uchun igna yordamida tomir 10 soniya davomida qisib turiladi. Tomirda
qon harakati o'zgarishi kuzatiladi. Tomir qisilgan joyda shaklli elementlar
cho'kadi va asta-sekin oq tromb hosil bo'ladi. Preparatning boshqa qismida
qon sekin oqadigan tomir yonida osh tuzining kichik krislali qo'yiladi va
qizil tromb hosil bo'lish ketma-ketligi va manzarasi kuzatiladi.
2-ish.
Baqaning qatqorin tom irlarida emboliya.
Harakatsizlantirilgan baqa qomi bilan yuqoriga qaratib taxtachaga
joylashtiriladi. K o'krak qafasi ochiladi, yurak perikarddan chiqariladi.
Yurak qorinchasiga shprits yordamida 0,5 m l vazelin yog 'i emulsiyasi
y u b o rilad i. K ey in baqa orqasi y u q o rig a q a ra tib a g 'd a rila d i, o ‘ng
tom onida teri m ushak kesiladi, qorin p ardasi tashqariga chiqarilib
taxtachaga tortiladi va mikroskop ostida ko‘riladi. Mikroskopning kichik
kattalashtirgichida emboliya m anzarasi kuzatiladi.
Jihozlar:
baqalar, m ikroskoplar, taxtachalar, qaychilar, pinset,
to ‘g ‘nag‘ichlar, shprits, osh tuzi kristallari, vazelin yog‘i emulsiyasi.
AUDIROTIYAISHI
M a v zu n i o g 'z a k i m u h o k a m a q ilish . A m a liy ish la r n i m u sta q il
bajarish va amaliy ko*nikm alarni o'zlushtirish
Quyidagi ishlar bajariladi:
1) baqaning qatqorin tomirlarida tromb hosil bo'lishi;
2) baqaning qatqorin tomirlarida emboliya.
Talaba: 1) mustaqil ravishda baqaning qatqorin va yurak preparatini
tayyorlash; 2) baqa yuragi qorinchasiga vazelin y og‘i em ulsiyasini
yuborish; 3) tromboz va emboliya rivojlanishida periferik qon aylanishi
buzilishlarini to ‘g ‘ri baholashni bilishi kerak.
Tajriba (eksperim ent) bayonnom asi va xulosalarni yozish
Talaba m u staq il rav ish d a ta jrib a (eksperim ent) bayonnom asini
tuzadi, o ‘tkazilgan ish natijalariga binoan xulosalar chiqaradi, tromboz
va emboliya m ikroskopik manzarasini daftarga chizadi.
Vaziyatli m asalalarni yechish
l-m asala.
Quyonda tajribaviy (eksperim ental) emboliya nusxasini
y a ra tish ja ra y o n id a o ‘ng quloq q irg ‘o g ‘idagi venaga 5 sm 3 havo
yuborilgan.
Bu holatda qaysi qon aylanish doirasi tomirlarida emboliya sodir
bo‘ladi?
2 -m a s a la .
15
m c h u q u rlik d a ish lo v c h i g ‘o v v o sla rd a
dekompressiyadan 15 daqiqa o ‘tgandan keyin kesson kasalligi belgilari:
teri qichishi, bo‘g ‘im va m ushaklarda og ‘riq, bosh aylanishi, k o ‘ngil
aynishi, umumiy zaiflik hosil b o ig an .
1. R ivojlangan em boliya kelib chiqishi b o ‘yicha qaysi emboliya
turiga kiradi? Uning kelib chiqish mexanizmini tushuntiring.
2. Em boliyaning bu shaklida gaz pufakchalari nim adan tashkil
topgan?
3-m asala.
14 yoshli, A. ism li bem orda chap sonining lat yegan
joyiga jarrohlik y o i i bilan ishlov berilgan. 6 soatdan keyin yoqimsiz
u v u s h ib q o lish s e z g is i v a o y o q n in g so v u sh i paydo b o i g a n .
K eyinchalik o g ‘riq q o ‘shilgan, uning intensivligi kuchayib borgan,
oyoq terisi oqargan. Botdir va tovon tizza osti arteriyasida puisatsiya
aniqlanmay qolgan.
1. Bem orda p e riferik qon aylanishi b u zilish in in g qaysi shakli
rivojlangan va uning taxm iniy sababi nima?
2. Ko‘rsatilgan sim ptomlam ing rivojlanish mexanizmlari nimadan
iborat?
Do'stlaringiz bilan baham: |
