O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

Gemolitik sariqlik.
Eritrotsitlaming yuqori darajada gemolizi tufayli 
riv o jla n a d i, k o ‘p m iq d o rd a qonda s irk u la ts iy a q iiu v c h i b ilv o sita
bilirubin hosil b o 'lad i. G em olitik sariqlik fenilgidrazin, ilon zahari, 
m argim u sh li v o d o ro d b ila n zah arlan g an d a, e ritro ts itla m in g tu rli 
to ksinlar va m ik ro o rg an izm lar bilan sh ik a stla n ish id a , guruhi m os 
k e lm a y d ig a n qo n q u y ilg a n d a h o sil b o 'la d i. K u c h li g e m o liz d a
gem oglobin bilirubinga shuncha ko‘p m iqdorda aylanadiki, u jig a r 
tomonidan o'zlashtirila olmaydi va o‘t bilan ajraladi. Gemolitik sariqlik 
q o n d a k o ‘p m iq d o rd a b ilv o s ita b iliru b in n in g t o ‘p la n ish i b ila n
tavsiflanadi. Bu biliburin siydikka o'tm aydi. Gemolitik sariqlikda qonda 
o 't kislotalari va xolesterin yig'ilmaydi. A xlat to‘q sariq rangda, siydik 
unda k o ‘p m iqdorda urobilinogen (sterkobilinogen) b o ‘lishi tufayli 
qoramtir tusda bo'ladi.
Xolemiya
- qonda o ‘t kislotalari tuzlarining paydo bo'lishi - MAT 
funksiyasi, qon tarkibi, qon aylanishining buzilishiga olib keladi. MAT 
tomonidan umumiy qo'zg'aluvchanlik kuzatiladi. Keyin bu holat uning 
susayishi va p eriferik retseptorlar q o 'zg 'a iu v c h a n lig in in g pasayishi 
bilan alm ashadi. Bunday bemorlar k o 'p in ch a apatik holatda bo'lad i, 
u lard a o g 'r iq se z g is i p a say a d i. X o le m iy a n in g k o 'p u ch ray d ig an
simptomlaridan bin teri qichishi hisoblanadi, u teridagi asab oxirlarining 
o‘t kislotalari tuzlari bilan qitiqlanishi natijasida paydo bo'ladi.
Qonda o 't kislotalari tuzlarining k o 'p miqdorda to'planishi tomirlar 
k e n g ay ish i v a b ra d ik a rd iy a hosil b o 'lis h i o q ib a tid a a rte ria l qon
bosim ining pasayishi bilan kechadi. Yurak urishining siyraklashishi 
bir vaqtda ham o 'tning yurak mushaklari asab apparatiga bevosita ta’siri, 
ham a d a sh g a n a s a b m a rk a z in in g to m ir d e v o ri re ts e p to rla ri 
qitiqlanishida q o 'z g 'a lish i yoki o 't kislota tuzlarining adashgan asab 
markaziga bevosita ta’sir qilishi bilan b o g 'liq bo'lishi mumkin.
Jigarda protrom bin va fibrinogenlam ing kam hosil bo'lishi bilan 
b o g 'liq qon iv ish in ing pasayishi ham x o lem iyaga xos. Shu sababli 
burundan, m e’d a va ichakdan qon ketishi mumkin.
Chaqaloqlar sariqligi.
U ning ikki x ili farq lanadi: fiziologik va 
p atolo gik. F iz io lo g ik x ilig a g ip erb iliru b in em iy a xos va ch aq alo q
hayotining birinchi kunlarida teri, shilliq qavatning sa rg 'ish rangga 
bo'y alish i bilan kechadi. A xlat va siydik o 'z g a rish siz , siydikda o 't

---

pig m en tlari an iqlan m aydi. B olaning ahvoli sariqlikning bu xilida 
o ‘zgarm aydi va hay otin in g 1 0 -k u n ig a borib sariq lik o ‘tib ketadi. 
Sariqlikning patologik xili chaqaloqlar gemolitik kasalligida uchraydi.
C h a q a lo q la rn in g gem olitik kasalligi (CH G K ). Bu kasallik asosida 
ona va hom ila eritro tsitlari antigenining mos kelm asligiga b og‘liq 
eritrotsitlar gem olizi yotadi. U chaqaloqlarda 0,25 - 0,7% hollarda 
aniqlanadi va perinatal o i im tizim ida 2,6 dan 7,1% gacha uchraydi. 
K asallik aso san ona va hom ila qonini R h -o m il bo ‘yicha, kam roq 
hollarda antigen guruhlari va boshqa antigen tizim lari bo‘yicha mos 
kelm asligi natijasida kelib chiqadi. Rh-om il yuqori antigen faollikka 
ega va 85% odamlar eritrotsitlarida uchraydi va bu odamlar Rh - musbat 
deyiladi.
Kasallikning izoimmun etiologiya nazariyasiga binoan homila R h - 
omili yo‘ldosh orqali Rh-m anfiy ona qoniga tushib, Rh - antitana hosil 
bo‘lishini chaqiradi. U lar o ‘z navbatida y o id o sh orqali homila qoniga 
kiradi, natijasida hom ila va chaqaloq eritrotsitlari gemolizga uchraydi. 
A gar gem oliz tezligi jigam ing konugatsiyalash imkoniyatidan yuqori 
b o isa , qon o ‘zanida bilvosita bilirubin yig‘ila boshlaydi, to‘qimalami 
bo‘yaydi va sariqlik rivojlanadi (bilirubin 34 mkmol/1 yoki 2 mg% dan 
yuqori b o ig a n d a ) . Q on o ‘zanida bilvosita b ilirub in album in bilan 
bo g‘lanadi. B u kom pleksdan uning gem atoensefalik to ‘siq (baryer) 
orqali diffuziyalanishi mumkin emas. Demak, m iya shikastlanishining 
oldi olinadi. Lekin bilirubin miqdori 307-342 mkmol/1 ga (18-20 mg%) 
yetganda gem atoensefalik baryer bilirubin uchun o ‘tkazuvchan bo‘lib 
qoladi. Bilvosita bilirubin bosh miyaga yetib boradi va miyani, birinchi 
n av b a td a p o ‘stlo q osti y adro larini b o ‘yaydi, shikastlaydi - yadro 
sariqligi (icterus nuclearis) paydo b o ‘ladi. B ilirubin to ‘qima zahari 
b o iib , oqsidlanish jarayonlarini tormozlaydi, hujayralarda nekrozgacha 
borib yetadigan degenerativ o‘zgarishlar chaqiradi.
CH G K ayrim sindrom larning nam oyon b o i i s h darajasiga qarab 
uning quyidagi shakllari farq qilinadi: shishli (2%), sariqli (88%) va 
anemik (10% ).
S a riq lik sh a k li k a sallik n in g k o ‘p u ch ray d ig an va odatda o g ‘ir 
kechadigan shakli hisoblanadi. Sariqlik bola tu g ‘ilishi bilanoq yoki 
chaqaloq hayotining birinchi, kam dan-kam holatlarda, ikkinchi kunida 
hosil b o ia d i, so‘ng intensiv ravishda avj ola boshlaydi, jigar va taloq 
kattalashadi.
B ilirubin bilan zaharlanishning kuchaya borishi bilan birga bola 
ahvoli o girlashadi: ular bo‘shashadi, ko‘p uxlaydi, fiziologik reflekslar

---

susayadi. 3 -4 - kunlarga borib bilvosita bilirubin miqdori kritik raqamga 
(307-342 mkmol/1 yoki 18-20 mg%) yetishi m umkin va yadro sariqligi 
sip m to m lari ( rig id lik - e n s a m u sh a k la rin in g q o tis h i oyoq va y u z
mushaklari talvasalanishi, Grefe va «botayotgan quyosh» simptomlari 
va b.) paydo b o ‘ladi.
Chaqaloq hayotining birinchi haftasi oxirlarida intensiv gem oliz 
fonida hosil bo‘luvchi xolestaz tufayli o 'tn in g ichakga chiqishi buziladi 
(«o‘t quyiqlanish sindrom i») va x o lestatik sariq lik belgilari paydo 
b o ‘ladi. N atijada teri yashilroq tus oladi, axlat rangsizlanadi, siydik 
qoramtir rangga bo‘yaladi - pivoni eslatadi, qonda bevosita bilirubin 
miqdori ko‘payadi. O g‘ir holatlarda teri qatlam ining sarg‘ich rangga 
bo‘yalishi uzoq muddat 5 -6 oylar va undan k o ‘p davom qiladi.
CHGK sariqlik shakli odatda giperxrom anemiya bilan kechadi, 
uning davom etishi kasallikning og‘irligi va davolash usullariga bog‘liq 
bo‘lib, 2 -3 oygacha cho‘zilishi mumkin.