O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

Leykozlar (gemoblastozlar).
«Leykoz» atamasi 1921-yilda Ellerman 
tomonidan taklif qilingan. Leykozlar qon yaratuvchi to ‘qimaning o‘sma 
tabiatli tizimli kasalligi bo‘lib, unga leykotsitlaming nazoratdan chiqqan 
xavfli proliferatsiyasi xos. Bu k asallik d a o ‘sm aning o ‘sish m anbai 
sifatid a k o ‘m ik ustun hujayrasining avlodi - ayrim qon yaratuvchi 
kurtaklam ing o ‘tmishdoshlari xizm at qiladi.
Leykozlar an’anaviy ravishda o ‘tkii va surunkali turlarga boHinadi, 
am m o bunda kasallikning kechish xusisiyatlari (rivojlanishi tezligi, 
u m rn in g
d a v o m iy lig i) 
e m a s, 
b a lk i 
o ‘sm a 
s u b s tra tin in g
sitom orm ofologik tasnifi tushiniladi.
0 ‘tk ir leykozning m orfologik substratini yosh blast hujayralari 
(o ‘tm ishdosh hujayralam ing 2 -3 -sin fi yoki 4 -s in f hujayralari) tashkil 
etadi; surunkali leykozda o ‘sm aning asosiy o g ‘irligini yetilgan va 
yetilayotgan (5 va 6-sinf) hujayralar tashkil qiladi.
L eykozga xos o ‘zgargan h u jay ralam in g sitokim yoviy tavsiflga 
b o g ‘liq h o ld a o ‘t k ir le y k o z la r m ie lo b la s tli, m ie lo m o n o b la s tli, 
eritrom ieloz, prom ielotsitarli, lim foblastli, tabaqalashm agan turlarga 
b o ‘linadi.
Surunkali leykozlaraing ham o ‘z navbatida quyidagi turlari farq 
q ilin ad i: m ieloleykoz, lim fo ley k o z, m o n o tsitar leykoz, eritrem iya 
(Vakez kasalligi).
Periferik qonda leykotsitlar sonning o ‘zgarishiga qarab leykozning 
q uyidagi shakllari farqlanadi: leykem ik (qonda yuqori leykotsitoz, 
ba’zan 500-1000 lOVmkl gacha yetadi); subleykemik (leykotsitoz 15- 
50*103/m k l), a le y k e m ik ( le y k o ts itla r soni m e ’y o rig a y a q in ) va 
leykopenik leykozlar.
Bolalarda ko‘proq o ‘tk ir leykoz tashxislanadi. Qon yaratuvchi va 
lim foid to ‘qimaning hamma xavfli o ‘sma kasalliklari orasida bu kasallik 
bilan h ar 10 bolaning biri o g ‘riydi. Leykozlar bilan og ‘rish bolaning
2 -5 yoshi oralig‘iga to ‘g ‘ri keladi.
B o l a la r d a le y k o z k e c h is h i n in g o ‘z ig a x o s b e lg i la r i: 1) 
b o lala rd a leykozning o ‘tk ir sh ak llari uchraydi; 2) qonda leykem ik 
b o ‘s h liq m av ju d lig i; 3) te ri va s h illiq q a v a tlard a g em o rragiy alar 
b o ‘lis h i; 4 ) b o d o m b e z la rid a n e k ro tik o ‘z g a ris h la r; 5) k e sk in
a n e m iy a.
E tio lo g iy a va p a to g e n e z i
. L ey k em ik ja ra y o n n in g riv o jlan ish i 
sabablari oxirigacha o ‘rganilmagan. Hozirgi vaqtda ionlovchi nurlar, 
e k z o g e n k im y o v iy o m illa r, o n k o g e n v iru s la rn in g e tio lo g ik ro li 
ta s d iq la n g a n . L e y k o z la rn in g riv o jla n is h id a n a s liy m o y illik n in g

---

a h a m iy ati o 'r g a n ib c h iq ilg a n . M u ta ts io n n a z a riy a , k lo n al 
konsepsiyaning asosiy g ‘oyalari shakllantirilgan.
Ionlovchi radiatsiya (IR).
Ionlovchi radiatsiyaning leykoz bilan 
etiologik bog'lanishini Xirosima va Nagasaki fojiasi ishonarli ravishda 
tasdiqlaydi. A tom bom basi portlagandan keyin, shaharning aholisi 
orasida Yaponiyaning boshqa shaharlari aholisiga ko‘ra leykoz 13 marta 
ko ‘proq rivojlangan. Xavfli o‘smalar kasalliklari bilan og‘rish darajasi 
sobiq Ittifoq hududida Chernobil AES halokatidan keyin 1985-yildan 
boshlab 7 foizga k o ‘paygan.
Xavfli o'sm alar jarayonini, shu jumladan, leykozni turli kimyoviy 
birikmalar yordamida tajriba y o ‘li bilan yaratish mumkinligi m a’lum. 
Ularga PAU, arom atik aminlar, azobirikmalar, insektitsidlar kiradi.
Ba’zi endogen moddalar: steroid birikm alar (jinsiy gormonlar, o ‘t 
k islo ta la ri, x o le s te rin v a b .), sh u n in g d e k trip to fa n a lm a sh in u v i 
mahsulotlari ham leykozogen ta ’sirga ega.