O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

malabsorbsiya sindromi
deyiladi 
(fransuscha «mal» - «kasallik + absorbsiya»). U ichak shilliq qavati 
orqali bitta yoki bir necha ovqat mahsulotlari shim ilishining buzilishi 
bilan nam oyon b o ‘ladi. U nga sabab ovqatni parchalovchi va ovqat 
hazm qilish oxirgi m ah su lo tlari tashuvchi ferm entlari faolligining 
yetishmovchiligidir; bundan tashqari shimilishning buzilishi so 'rg 'ich
v a m ik ro s o 'rg 'ic h la m in g skleroderm iya, am iloidoz, seliakiyalarda 
atrofiyaga uchrashida, ichak rezeksiyasi va b. bilan ham bog‘liq bo'lishi 
m um kin. M alabsorbsiyaga laktaza ferm enti yetishm ovchiligi bilan 
b o g 'liq sut qandi shim ilishining buzilishi va triptofan am inokislota 
tashuvchi ferment yetishm ovchiligi natijasida rivojlanadigan K arshaf 
kasalligi misol bo'lishi mumkin.
Ichak harakat funksiyasining buzilishi peristaltika, lokal harakatning 
kuchayishi va susayishi shaklida uchraydi. Peristaltikaning kuchayishi 
o d a td a ic h a k d a o v q a t m a s s a s in in g b ir jo y d a n ik k in c h i jo y g a
k o ‘chishining kuchayishi, ovqatning hazm bo'lishi va shim ilishining 
yom onlashishi, ich ketishning rivojlanishi (diarrhoeu) bilan namoyon 
bo 'lad i. Ovqat intoksikatsiyasi yoki hazm bo'lm agan ovqatning k o 'p
bo'lishida va diareyada organizmning toksik moddalardan tozalanishi 
him oya vazifasini bajaradi. Am m o uzoq m uddatli diareya, ayniqsa, 
bolalarda organizm ning suvsizlanishiga va elektrolitlar yo'qolishiga 
(eksikoz) olib keladi. Unda gipovolemiya, sirkulator gipoksiya, hujayra 
ichi kaliy va magniy y o'qolishi rivojlanadi. Tezlik bilan ichki a ’zolar 
distro fiy asi shakllanadi, hayotga x a v f tug'diruvchi jigar, buyrak va 
buyrak usti bezi yetishmovchiligi, o g 'ir hollarda kardiovaskular kollaps 
rivojlanadi.
D iareya odam hayotiga x a v f soladigan kasalliklar orasida ikkinchi 
o 'rin d a (shamollashdan keyin) turadi. Ikki xil: giperosmolar va sekretor 
d iareya farq qilinadi. Sekretor diareya patogenezida k o 'p xil omillar 
aham iyatga ega (V. I. Legeza, 1991).
Biogen am inlarning roli
. Serotonin va gistam in gipersekretsiyasi 
d ia re y a g a sa b ab b o 'l a d i . S e ro to n in g ip e rs e k re ts iy a si k a rsin o id
sindrom da kuzatiladi. U ingichka ichak qisqarish faolligini stimullaydi, 
shim ilishni pasaytiradi va ichak ichiga suv va elektrolitlar sekretsiyasini 
kuchaytiradi. Xuddi shunday o'zgarishlam i gistamin ham chaqiradi.
R egulator p e p tid la rn in g roli.
M otilin, VIP (vazoaktiv intestinal 
peptid), gastrin, R - substansiyasi, uchkalsitonin oshqozon-ichak trakti 
m o to rik a sin in g ev a k u ato r fu n k siy asin i stim ullaydi, p e rista ltik a n i 
k u c h a y tira d i, ic h a k s e k re ts iy a s in i stim u lla y d i, su v va tu z la r

---

absorbsiyasini pasaytiradi, ichak tranzitini kuchaytiradi. VIP va motilin 
ta’sir qilish mexanizmida, ular tomonidan ichak epiteliyasida joylashgan 
adenilattsiklaza fermentining stim ulatsiyasi asosiy rol o'ynaydi.
S iklik nukleotidlarning roli.
H ozirgi zam on tushunchasiga k o ‘ra 
ad en ilattsik lazaga, y a ’ni e p ite lio tsitla r b azo la te ra l m em branasid a 
jo y la sh g a n ferm en t tiz im ig a , ic h a k d a k e c h a d ig a n su v e le k tro lit 
transepitelial jaray oni regulatsiy asid a hal qiluvchi rol berilm oqda. 
Taxm in qilin ish icha, k o ‘pg ina sek reto r a g e n tlar (x o le ro g en va b. 
bakterial toksinlar, biogen aminlar, o ‘t kislotalari va h.k.) ATS-sAM F 
tizimi orqali ta’sir ko‘rsatadi. Diareya sindromi shakllanishi patogenetik 
m exanizm i k o ‘pgin a ich a k in fe k s iy a la rid a (x o le ra , salm o n ellez, 
dizenteriya, surunkali enteritlar) sAMF sintezining stimulatsiyasi orqali 
amalga oshiriladi.
ATS indutsirlanishi tufayli sAM F ning enterotsitlarda k o ‘payishi, 
ulaming apikal membranasining xloridlar, bikarbonatlar, suv, Na va К 
uchun o ‘tkazuvchanligining oshishiga va keyinchalik bu moddalaming 
e p ite lio ts itla rd a n ic h a k b o ‘s h lig ‘ig a tra n s m e m b ra n k o ‘c h ish i 
faollanishiga olib keladi. Natijada ichakdagi narsalar hajm i ko‘payadi 
va bu o‘z navbatida diareya sindromi rivojlanishiga olib keadi.
G iperosm olar diariya ichakda sh im ilish jara y o n in in g b u z ilis h i- 
m a la b so rb siy a n a tija s id a k e lib c h iq a d i. L a k ta z a fe rm e n ti 
yetishmovchiligi bilan bog‘liq sutdagi qand (chaqaloq va qariyalarda 
u c h ra y d i) s h im ilish in in g b u z ilish id a , bu q an d in g ic h k a ic h a k d a
o ‘zlashtirilm aydi va p archalanm agan holda y o ‘g ‘on ichakka yetib 
boradi va unda m ikroblar ta ’sirida bijgMydi, sut va sirka kislotalari 
hosil b o ‘ladi. N atijada ich ak o sm olarligi o shadi, ichakka suv ja lb
q ilin a d i, u n in g ic h id a g i n a rs a la r h a jm i k o ‘p a y a d i, re ts e p to r la r
qitiqlanadi, ichak peristaltikasi kuchayadi, to‘xtovsiz ich ketish sodir 
bo‘ladi.
T arkibida y e ta rli k le tc h a tk a b o ‘lm ag an kam o v q a t y eg a n d a, 
adashgan asab m arkazi qo ‘zg ‘alishida ichak peristaltikasi susayadi, 
qabziyat rivojlanadi. Uzoq muddatli qabziyatda axlat ichakda to ‘planib, 
chirituvchi mikroflora bilan bog‘liq intoksikatsiya boshlanadi. Bijg‘ish 
jarayonlarining kuchayishi ichakda gazlar (vodorod sulfidi, metan, C 0 2 
va b.) yig‘ilishiga va m eteorizm rivojlanishiga olib keladi.