|
M ikro elem en tlar alm ashinu vin in g b u zilish la ri.
H ozirgi zam on
tushunchasiga ko‘ra (Avsin A. P., 1990) 15 dan ortiq mikroelementlar
essensial, y a ’ni hayotiy m uhim (lotincha «essential» - «m ohiyat»)
hisoblanadi. Mikroelementlar tanqisligi, ortiqcha bo'lishi va disbalansi
natijasida «m ikroelem entoz» atam asi b ilan birlashuvchi k o ‘p sonli
kasalliklar, patologik jarayonlar rivojlanadi (Avsin A. P., 1972; Avsin
A. P. va b. 1983). M ikroelem entozning yatrogen tabiatga ega, uzoq
muddatli parenteral ovqatlantirish bilan bo g ‘liq alohida shakli ajratiladi
(Javoronkov A. A., 1991). Tashqi muhitda qandaydir mikroelementning
yetishm ovchiligi yoki o rtiq ch a b o ‘lish i odam v a hayvonlar butun
jamoasining kasallanishi (endem iyalar)ga olib kelishi mumkin.
Temir yetishm ovchiligi tarkibida tem ir kam ovqatlam i iste ’m ol
qilishda (em izikli bolalarda qo‘shim cha ovqatning kech berilishida),
oshqozon-ichak trakti kasalliklarida kuzatiladi.
O rganizm da k alsiy ionlari y etish m o v ch ilig i raxitda (tem irning
apoferritin oqsili bilan bog‘lanishining buzilishi), jig a r kasalliklarida
(jigaming tem ir depoiash xususiyatining buzilishi), temirga yuqori talab
boMganda (homiladorlik, o ‘tkir va surunkali qon y o ‘qotish) kuzatiladi.
T e m i r t a n a i s l m i m i k r c j t s i t a r a i n o x r n m a n f i m t v a n i n o r i v n i b n i s h i o » r»lih
keladi.
Organizmda mis tanqisligi gemoglobin sintezi buzilishini chaqiradi,
qandli diabet rivojlanishiga olib keladi. U ning ortiqcha bo‘lishi jig a r
sirrozi riv o jla n ish ig a o lib k elishi m um kin. Yod y etish m o v ch ilig i
endemik bo‘qoq, ftom ing ortiqcha bo‘lishi esa fluorozga sabab bo‘ladi.
Rux yetishm ovchiligi o ‘sishning k echikishi, gipogonadizm , insulin
ishlab chiqarilishi va faolligining kam ayishini chaqiradi. Tuproq va
ovqat mahsulotlarida molibdenning ortiqcha bo‘lishi endemik podagra
rivojlanishiga olib keladi.
M avzuni og‘zaki m uhokom a qilish. A m aliy ish larn i m ustaqil
b a ja rish va am aliy ko‘n ik m a la rn i o 'zlash tirish
1-ish.
K alam ushda adrenalin shishini chaqirish.
Tajriba mumkin qadar tana og‘irligi bir xil b o ‘lgan ikkita kalamushda
o ‘tkaziladi. Birinchisining qorin bo‘shlig‘iga ampulali adrenalin eritmasi
55 mkmol/1 hisobida (100 g tana og‘irligiga 1 m l), ikkinchisiga shu
miqdorda n atriy xloridning izotonik eritm asi yuboriladi. H ayvonlar
h o lati va n a fa s o ‘z g a ris h la ri k u z a tila d i. A d re n a lin y u b o rilg a n
kalamushda chap yurak yetishmovchiligi natijasida yuzaga keladigan
o ‘pka shishi rivojlanadi. Kichik qon aylanish doirasi o ‘pka arterialari
tizimida qon bosim i oshadi, u katta qon aylanish tomirlari spazmi va
qon hajm ining kichik qon aylan ish doirasiga o ‘tishi bilan b o g iiq .
A drenalin ta ’sirid a o ‘pka k ap illarlari o ik az u v c h a n lig i ham oshadi.
Obyektiv sianoz, b a ’zan nafas y o ila r id a qonli k o ‘pik paydo b o iis h i
kuzatiladi. 0 ‘zi o ig a n yoki adrenalin yuborgandan 30 daqiqa o‘tgandan
keyin efir b u g ia r i yuqori konsentratsiyasi ta ’sirida o id irilg a n ikkita
kalamushda ham, ko ‘krak qafasi yoriiadi, o ‘pka bo*g‘iz bilan birgalikda
tashqariga olinadi, o ‘pka bo ‘g ‘izdan ajratiladi, har bir kalamushning
o ‘pkasi a lo h id a o ic h a n a d i. 0 ‘p k a - tan a o g i r l i g i k o e ffitsiy en ti
(g ram m larda o ‘p k a o g ir lig in in g k ilo g ram m larda tana o g ir lig ig a
n isb a ti) a n iq la n a d i. K a la m u sh lard a bu k o e ffitsiy e n t k o ‘rsa tg ic h i
m e’yorda 7 -8 ga teng. Uning oshishiga qarab shish rivojlanish darajasi
to ‘g ‘risida m ulohaza qilinadi. Olingan m a’lumotlar tahlil qilinadi.
2-ish.
Baqada osmotik shish.
2 ta baqa o lin ad i va oddiy taro z id a o ic h a n a d i. B irinchisining
(tajriba) orqali lim fatik xaltasiga 5 % li natriy xlorid eritmasidan 3 ml,
ikkinchisiga (nazorat) shu m iqdorda natriy xlorid izotonik eritm asi
yuboriladi. Baqalar alohida bankalarga joylashtiriladi, har bir bankaga
300 ml atrofida suv quyiladi va 1 soatga qoldiriladi. Suv to‘kib tashlanadi
va baqalar q ay ta o ic h a n a d i. N azoratdagi va tajribadagi baqa tana
o g irlig i orasidagi farq aniqlanadi va tahlil qilinadi.
3-ish.
Baqada eksperimental suvsizlanishni chaqirish.
2 ta baqa olinadi (tajriba va nazorat) va oichan adi. Tajribadagi 3
% li x lorid n atriy eritm asi solingan, nazoratdagi baqa suv solingan
bankaga jo y la sh tirilad i. 30 daqiqa keyin b aqalar qayta o ic h a n a d i.
Suvsizlanish to‘g ‘risida tana o g irlig in in g kamayishiga qarab mulohaza
qilinadi. O lingan natijalar tahlil qilinadi.
4-fcA .K alsiyning ortiqcha b o iis h i va tanqisligining baqa yurak
m ushagiga ta ’sirini tekshirish.
H a ra k a ts iz la n tirilg a n b a q a ta x ta c h a g a o rq asi p a stg a q a ra tib
m ahkam lanadi. K o‘krak qafasi yoriiadi, perikard olib tashlanib yurak
ochiladi. V izual (yoki yurak qisqarishini kim ografga yozish orqali)
y u rak f a o liy a ti - k u c h i, q a n c h a q isq a rish i v a ritm i ilk d a ra ja s i
registratsiya qilinadi. Pipetka yordam ida yurak yuzasi 0,5 ml kalsiy
x lo rid n in g 10 % li eritm asi b ila n y u vu lad i. 2 -5 daqiqadan keyin
k uzatilay o tg an y u rak qisqarishi o ‘zgarishlari fonida yurakka kalsiy
ionlarini faol b o g ia s h xususiyatiga ega etilendiamintetrasirka kislota
(EDTA) dinatriy tuzining 10 % li eritmasidan 0,8-1 ml tomiziladi. Vizual
(va kimografda) yurak faoliyati dinamikasining kelgusi o‘zgarishlari
o ‘rganiladi. Olingan m a’lumotlar tahlil qilinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
