O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

Tomirda mikrotsirkulatsiya buzilishlari
tomir devori orqali moddalar 
transporti faol va passiv mexanizmi buzilishlari bilan ifodalanadi. Passiv 
m ex anizm ( u ltr a f iltr a ts iy a v a d iff u z iy a ) k o n s e n tra ts io n v a 
elektrokimyoviy gradient orqali ta’minlanadi. M oddalar faol transporti 
energiya konsentratsiya gradientga qarama-qarshi ravishda sarf bo‘lish 
orqali am alga oshiriladi. Patologiyada tom ir devori orqali m oddalar 
tra n sp o rtin in g k u c h a y ish i n a fa q a t q o n o q ish in in g ja d a lla s h is h i, 
shuningdek m ikrotom irlar o ‘tkazuvchanligining oshishi, ular devori 
butunligining m exanik shikastlanishi bilan ham bog‘liq. Endoteliotsitlar 
orasidagi kengaygan bo‘shliqdan yirik m olekulali zarrachalar, oqsillar 
chiqishi mumkin. K o ‘rinarli darajada shikastlanm agan tom ir devori 
orqali eritrotsitlam ing chiqishi eritrotsitlar diapedezi deyiladi. Tomir 
devorining qo‘polroq strukturaviy buzilishlarida mikroqon quyilishlar 
kuzatiladi. Tomir devori o ‘tkazuvchanligining oshishida biologik faol 
m oddalarga, k islo ro d tan qislig i, atsid oz, p ro teaza yoki k in in larg a 
muhim rol beriladi.
Tomir tashqarisidagi buzilishlari
1) shikastlovchi omillarga nisbatan 
tom ir atrofidagi biriktiruvchi to ‘qima b azo fillari reaksiyasi ham da 
hujayra lizasomasi shikastlanishi va proteolitik fermentlar faollashishi.

---

B azofillar degranulatsiyasi natijasida hosil b o ‘luvcbi biologik faol 
m oddalar va fermentlar qonning reologik xususiyatlariga ta’sir qiladi. 
V a z o k o n s trik siy a y o k i v a z o d ila ta ts iy a c h a q ira d i, to m ir d evori 
o ‘tk a z u v c h a n lig in i o ‘z g a rtira d i (g istam in , se ro to n in ), lizo so m al 
proteazalar esa bazal qobiq destruktiv o ‘zgarishlarini chaqiradi; 2) tomir 
d e v o ri o r q a li in te r s tits ia l s u y u q lik va un d a e rig a n m o d d ala r 
t r a n s p o r t i n g o ‘z g a rish i. T om ir devoriga qonning g id ro d in am ik
b o sim in in g oshishi tran ssu d atsiy an in g kuchayishiga va to ‘qim ada 
suyuqlik to ‘planishiga olib keladi. Qon onkotik bosimining kamayishi 
ham interstitsiyada suyuqlik saqlanishiga va shish rivojlanishiga olib 
keladi. Bunga birlam chi va ikkilam chi aldosteronizm da organizm da 
natriyning ushlanishi ham yordam beradi. Tomir o'tkazuvchanligining 
k e sk in o sh ish i r o ‘y b eray o tg an o ‘zg arish lam i ch u q u rlash tirad i va 
s h is h n in g m em b ran o g e n m ex a n iz m ig a sab ab b o ‘la d i. T o ‘qim a 
k o llo id o sm o tik b o sim ining o sh ish i t o ‘qim alar o rasid ag i suyuqlik 
rezorbsiyasini kamaytiradi. Limfatik tizim yetishmovchiligi rivojlanadi. 
Shunday qilib, lim fatik tizim yetishmovchiligi asosida transsudatsiya 
v a rezorbsiyalam ing buzilishi yotadi. Hosil b o iis h m exanizm lariga 
k o ‘ra
m e x a n ik , 
d in a m ik
v a 
re z o rb sio n
lim fa
a y la n ish i 
yetishm ovchiliklari farq qilinadi.
M ash g ‘u lo td a b a ja rila d ig a n am aliy ish lar va o‘zlash tirilish i lozim 
b o ‘lgan am aliy k o ‘n ik m a la r bilan tanishish
1 -ish .
«Sladj» fenom enining rivojlanishi va baqa tili preparatida 
qon aylanishining keyingi buzilishlari.
B aqa tilida «sladj» fenomeni.
H a ra k a ts iz la n tirilg a n baqa ta x ta ch a g a q o rn i y u q o rig a q aratib
m a h k a m la n a d i. Y urak o c h ila d i va p e rik a rd e h tiy o tlik b ila n o lib 
tashlanadi. Yurakka faoliyatini kuchaytirish uchun 3 tom chi 0,1% li 
a d re n a lin eritm asi tom iziladi. K eyin baqa orqasi y uqoriga qaratib 
ag‘dariladi. Pinset bilan og‘zi ochilib, h o ‘llangan til biroz tortgan holda 
to ‘g ‘rilanadi. Preparat tayyorlanayotganda til ortiqcha tortilmasligi va 
p a s tk i j a g ‘ b ila n b ir te k is lik d a tu ris h ig a e ’tib o r b e ris h zarur. 
M ikroskopning kichik kattalashtirgichida baqa tili tomirlarida m e’yoriy 
qon aylanishi kuzatiladi. Til preparatining mayda tom irlar joylashgan 
v a k ap illar qon aylanishi yaxshi k o ‘rinadigan distal qism ini tanlash 
kerak. Baqa orqa oyoqlari bilan sal ko‘tarilib yurak qorinchasiga 0,25- 
0,30 m l 15% li etil spirti eritmasi (sekinlik bilan!) yuboriladi. Shu k o ‘rish

---

maydonida 20-30 daqiqa davomida qon oqish holatining asta-sekinlik 
bilan o ‘zgarishi va «sladj» fenomeni bosqichlari kuzatiladi.