O ‘ zbek tili

mukammal biladi.
Lug‘at
mukammal biladi –  
знает в совер шенстве
muvaffaqiyat – успех
maxsus sovg‘a – специальный 
подарок
xalqaro olimpiada – международная 
олимпиада
24

---

O‘zbek tili 10-sinf
bo‘laklari asosan quyidagi tartibda keladi: ega gapning boshida, kesim gapning 
oxirida keladi, hol va to‘ldiruvchilar esa kesimdan oldin joylashadi. Aniqlovchi 
qaysi bo‘lakni aniqlab kelayotgan bo‘lsa, o‘sha bo‘lakdan oldin turadi.
Masalan: Bilimdon yoshlar yurtimizni rivojlantirishga astoydil intilmoqdalar.
She’riy asarlarda, maqollarda gap bo‘laklarining tartibi o‘zgarishi mumkin.
Masalan: Ko‘p ertak eshitgandim, so‘ylab berardi buvim.
Gap bo‘laklari qanday so‘roqlarga javob berishini eslab qoling.
Gap bo‘laklari
Bosh bo‘laklar
Ikkinchi darajali bo‘laklar
Ega
Kesim
Aniqlovchi
Hol
To‘ldiruvchi
Kim? 
Nima? 
Qayer? 
Nima qildi? 
Nima qilyapti? 
Nima qiladi? 
Qanday? 
Qanaqa? 
Qaysi? 
Kimning? 
Nimaning? 
Qayerda? 
Qayerdan? 
Qachon? 
Nima uchun? 
Qayerga? 
Qanday?
Kimni? 
Nimani? 
Kimda? 
Nimada? 
Kimdan? 
Nimadan? 
 3-mashq. Maqollarni o‘qing va mazmunini tushuntiring. Qaysi gaplarda 
gap bo‘lagi tartibi o‘zgarganligini aniqlang.
Mеhnatdan kеlsa boylik,
Turmush bo‘lar chiroylik.
Hunar bo‘lsa qo‘lingda,
Non topilar yo‘lingda.
Tilingda bo‘lsa boling,
Kulib turar iqboling.
 4-mashq. Gap tarkibidagi bosh bo‘laklarni aniqlab, yig‘iq gap shaklida 
yozing.
Namuna: 1. Men o‘sha kitobni hamon saqlayman. Men saqlayman.
1. Men o‘sha kitobni hamon saqlayman. 2. Shu orada mashina to‘xtagan edi. 
3. Daraxt barglari sarg‘ayib, go‘yo oltinga aylanib qolgan edi. 4. Akmal bugun 
25

---

darsga vaqtida keldi. 5. Kuz yomg‘irlari boshlandi. 6. Biz maktabimizdagi hashar-
da faol qatnashdik. 7. E’zoza uyga vazifani tez bajaradi. 8. Buvim gullarni yaxshi 
ko‘radilar. 9. Biz Sardor bilan o‘qish haqida ko‘p o‘yladik.
 5-mashq. Berilgan sodda yig‘iq gaplarni ikkinchi darajali bo‘laklar bilan 
kengaytiring.
1. Mehmonlar kelishdi. 2. Muxbir suhbatlashdi. 3. Yoshlar yig‘ilishdi. 4. Feruza 
bo‘ldi. 5 Botir ochdi. 6. O‘quvchilar yig‘ildilar. 7. Zumrad qatnashdi. 8. Noila opa 
yozdi. 9. Navoiyni o‘qigan. 10. Akmal sug‘ordi.
 6-topshiriq. Berilgan matnni o‘qing va mazmuni yuzasidan bahs-munozara 
o‘tkazing.
 Uyga vazifa. 
Qo‘shimcha ma’lumotlardan foydalanib, tengdoshlaringizning yutuqlari haqi-
da matn tuzing.