O ‘ zbek tili

Qiyomat 
(romanidan parcha)
Yangi bo‘ri xonadoni – Toshchaynar bilan Akbaraning qismatlari mana shu yer-
larda kechadigan edi. Bu orada maxluqlar hayotida juda muhim bir voqea ham bo‘lib 
o‘tgan, Akbara uchta tuqqan edi. Bu unutilmas voqea Mo‘yinqumda o‘sha ko‘klam 
chog‘i  changalzor orasida, keksa saksovul tagidagi o‘ngirda ro‘y bergan edi. Bu uya 
bo‘ri bolalarini sayrga olib chiqish uchun juda qulay edi. Bo‘richalar ancha tikka-
yib qolishgan, quloqlarini dikkaytirib turishar, lekin bir-birlari bilan o‘ynagan, du-
malashgan chog‘larida quloqlarining shalpayib tushgani bilan ishlari yo‘q edi. Ular 
endi oyoqda ancha mahkam turadigan bo‘lib qolgan, har birlari o‘zlariga yarasha 
fe’li ho‘y orttirmoqda edi. Katta bo‘rilar ovga chiqadigan paytlari ulardan qolmay 
ergashardilar.Yaqinda bo‘rilar bir kecha-kunduz ovda bo‘lishdi. Ov kutilmagan falo-
kat bilan tugashiga oz qoldi. O‘shanda Akbara tong qorong‘usida bo‘rivachchalarni 
ergashtirgancha Mo‘yinqumning ovloq bir chekkasiga yo‘l oldi. O‘sha yerlarda, be-
poyon dashtlarda, ayniqsa, nim qorong‘i soylar, o‘ydim-chuqur jarliklarda hushni 
ajabtovur elitib, boshni aylantiradigan g‘alati o‘t-o‘lanlar ko‘p o‘sib yotardi. Akbara 
bu yerlarni bo‘rivachchaligidan beri bilar, bang o‘t gullaydigan kezlar bir kelib ket-
gan edi. U yo‘l-yo‘lakay cho‘lning mayda jonivorlarini changalidan o‘tkazib, quyuq 
o‘tlar orasida aylanib yurishni, ular ustida ag‘anab yotish, o‘tkir islarni ichiga tortish, 
so‘ng qanot chiqarganday bo‘lib uchish va nihoyat, xumorlanib uxlab qolishni yaxshi 
ko‘rar edi. Hozir esa ular Toshchaynar bilan yolg‘iz o‘zlari emas, orqalaridan oyoqlari 
beo‘xshov va uzun bo‘richalar ham ergashib kelar edi. Bunday safarlar paytida bo‘ri 
bolalari iloji boricha ko‘p narsalarni bilib, kichiklikdan yaxshilab o‘zlashtirib olish-
lari kerak edi. Urg‘ochi bo‘ri ergashtirib borayotgan mulk chekkasidagi xushbo‘y 
o‘tloqlarga ham shu bo‘rilar egalik qiladilar. Undan u yog‘i begona makonlar edi, u 
tomonlarda odamlarga duch kelib qolish hech gap emasdi. O‘sha ko‘z ilg‘amas yoq-
lardan goho kuz shamollarining uvillashiday parovoz tovushlari quloqqa chalinar, u 
yoqlar bo‘rilarga mutlaqo yot edi. Ular Akbara yetagida o‘z mulklarining eng chekka 
yoqasi tomon ketib borardilar.Akbaraning orqasidan Toshchaynar lo‘killab boryapti. 
Bo‘richalar esa jonlari ichiga sig‘may, dam sayin sho‘xlik qilishadi. O‘ynab oldinga 
o‘tib ketishadi. Lekin Akbara ularning beboshlik qilishlariga izn bermaydi. Hech bir 
maxluq uning oldiga tushmasligi kerak. Boshida saksovulzorlar va cho‘l shuvoqlari 
bosgan qumloq yerlardan borishdi. Kun tobora yuqoriga ko‘tarilib, havo odatdagiday 
ochiq va issiq bo‘lishidan darak berdi. Oqshomga tortib bo‘ri to‘dasi cho‘lning chek-
kasiga yetib keldi. Hali kun yorug‘ edi. O‘tlar bu yil baland bo‘lib o‘sgan, ular ichida 
yurgan bo‘rilarning yollarigina ko‘rinardi. Bang o‘tning kun bo‘yi oftobtig‘ida qi-
156

---

Sinfdan tashqari o‘qish 10-sinf
zib yotgan tuk bosgan shoxchalaridagi ko‘zga unchalik tashlanavermaydigan gullari 
kuchli hid taratardi, ayniqsa, o‘t qalin o‘sgan joylardan hid g‘oyatda o‘tkir va quyuq 
edi. Uzoq yo‘l bosib kelgan bo‘rilar kichikroq bir soy ichida dam olishdi. Tinmag‘ur 
bo‘ri bolalari charchoq nimaligini bilmay atrofda o‘mbaloq oshishar, yer iskashar, 
hid olishar, har narsa ularga qiziq ko‘rinardi. Bo‘rilarning qorinlari to‘q, binobarin, 
kechasi shu yerning o‘zida tunab qolsalar ham bo‘laverardi. Yo‘l-yo‘lakay bir ne-
cha semiz-semiz sug‘ur bilan bitta quyon tutib yeyishgan,bir qancha qush uyalarini 
tintishgan, so‘ng yo‘lda uchragan jarlikdagi buloqdan to‘yib-to‘yib suv ichishgandi. 
Lekin o‘rtada kutilmagan bir voqea yuz berdiki, shundan so‘ng bo‘rilar bu yerlarni 
jadallik bilan tark etishga, orqaga, sahro ichkarisidagi uyalariga qaytishga majbur 
bo‘ldilar. Ular tun bo‘yi yo‘l bosdilar.Voqea bunday bo‘ldi. Kun botib borardi, Ak-
bara bilan Toshchaynar bang o‘tning hididan mast, xumor holda o‘t-o‘lanlar uzra 
cho‘zilishgan edi. Shu payt yaqin atrofdan quloqlariga odam sasi eshitildi. Odamni 
boshqalardan burun jar yoqasidan o‘ynab, quvalashib yurgan bo‘ri bolalari ko‘rdilar. 
Ular banogoh paydo bo‘lgan ushbu g‘alati xilqat odam ekanligini hatto, hayollariga 
ham keltirganlari yo‘q. Yaproqday ishton, yalang oyog‘iga kedi, boshiga yangiligida 
oq, hozir esa butunlay yag‘irlashib ketgan panama kiygan maxluq yalang‘och holda 
bang o‘tlar orasida telba kabi chopib yurardi. U o‘t qalin o‘sgan joylarni tanlab dam 
u yoqqa, dam bu yoqqa lo‘killardi, bundan maza qilayotganga o‘xshardi. Bunaqasini 
umrlarida birinchi marotaba ko‘rib turgan bo‘ri bolalari andak cho‘chib, andak ajab-
lanib pisib-netib qarab qolishdi. Anavi maxluq esa, xuddi jin tekkandek, nari borib, 
beri chopib kelishini qo‘ymasdi. Bo‘ri bolalari qo‘rquvdan o‘zlarini o‘nglab, yurak-
lari qizidi. Lo‘killab chopib yurgan, badanida tuki yo‘q, ikki oyoqli g‘aroyib maxluq 
bilan o‘ynagilari keldi. Shu payt qip-yalang‘och odamning o‘zi ham bo‘richalarni 
ko‘rib qoldi. Hayron qoladigan yeri shundaki, bu yerda qashqir bolalari nima qilib 
yuribdi, deb o‘ylamay, hushyor tortmay, bu esi yo‘q  qo‘llarini oldinga cho‘zib; bo‘ri 
bolalarini erkalay boshladi.
– Voy, bular nima? – der edi u yuzlaridan oqib tushayotgan terlarni sidirib.– Bo‘ri 
bolalari emasmi? Yo boshim aylanib, ko‘zimga shundoq ko‘rinyaptimi? Yo‘g‘-ey, 
uchalasi ham katta-katta bo‘lib qolgan bo‘ri bolalari-ku! Voy, mening bo‘rivoylarim! 
Yo‘l bo‘lsin? Qaydan keldingiz? Qayga borasiz? Bu yerlarda nima qilib yuribsiz? 
Meni-ku, yomonligim bu yerlarga haydab keldi, sizlar-chi! Bu cho‘llarda, qarg‘ish 
tekkan  bu  bang  o‘tning  ichida  nima  qilyapsiz?  Qani,  mah-mah,  beri  kelinglar, 
qo‘rqma, qo‘rqma, mah-mah! Voy, tentak bo‘rivoylarim-ey!
Esi past bo‘ri bolalari odamning erkalatganiga chindan ishonib, quyruqlarini likil-
latib, bukilib-bukilib bag‘irlarini yerga tekkizib quvlashmachoq o‘ynash ishtiyoqida 
yaqinlashib bora boshladilar. Lekin shunda jar ichidan Akbara otilib chiqdi. U vazi-
157

---

yat qanchalar xatarli ekanligini ko‘z ochib-yumgunchalik vaqt ichida anglab yetdi. 
Akbara bosiq irillab, cho‘l quyoshining qizg‘ish shafaqlariga belangan yalang‘och 
odamga tashlandi. Shu sakraganda uning qornini yorib tashlashi yoki kekirdagini 
uzib olishi hech gap emasdi. Haligi kishi esa o‘qday otilib kelayotgan bo‘rini ko‘rgan 
zahoti qo‘rquvdan ko‘zlari ola-kula bo‘lib ketdi, es-hushini yo‘qotib, boshini qo‘llari 
bilan pana qilgancha cho‘kkalab o‘tirib qoldi. Ana shu uni qutqardi.O‘qday uchib 
kelayotgan Akbaraning fikri yashin tezligida o‘zgardi. U yalang‘och va himoyasiz, 
bir zarbalik holi yo‘q odamning ustidan quyunday o‘tib ketdi. Shunda odamning 
chehrasini,qo‘rquvdan qotib qolgan ko‘zlarini ko‘rdi. Akbara odam tanasining hidla-
rini sezdi. U yana bir irg‘ib o‘zini odam ustidan orqaga otdi va bolalari yonida paydo 
bo‘ldi, ularni dumchalaridan og‘ritib tishlab, shiddat bilan jar yoqasiga surib hay-
darkan, Toshchaynarning ro‘parasidan chiqdi. Toshchaynar odamni ko‘rgan, uning 
bahaybat yollari qo‘rqinchli hurpaygan edi. Akbara uni ham nari surib, bir tishlab 
oldi va orqasiga qayirdi. So‘ngra hammalari jar ichiga tushib ketdilar va ko‘z ochib-
yumguncha g‘oyib bo‘ldilar...
Abdulla Qahhor.