O ' z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L i y V a o r t a m a X s u s t a ' L i m V a z I r L i g I r. X. Alimov, G. T. Yulchiyeva, O. Q. Rixsimboyev

Nazorat va muhokama uchun savollar
1. Axborot xafsizligini ta’minlashga ehtiyoj nimalarda namoyon boMadi?
2. Xafsizlik nuqtayi nazaridan axborotni turkumlarga ajrating.
3. Kompyuter viruslarining asosiy tashuvchilari nimalar hisoblanadi?
4. Kompyuter virusi deganda nimani tushunasiz?
5. Kompyuter viruslarining qanday turlarini bilasiz?
6. Kompyuter viruslaridan himoyalanishning qanday vositalarini bilasiz?
7. Qanday antivirus dasturiy vositalarni bilasiz?
8. Axborotni himoyalashning biometrik usullari haqida nimalarni bilasiz?
9. Shaxsni biometrik belgilariga ko'ra identifikatsiva qilish uchun qanday
texnik vositalar talab etiladi?
169

---

I l l Q ISM . IQTISODIYOTNING TURLI
SOHALARIDA AVTOMATLASHTIRILGAN AXBOROT
TEXNOLOGIYALARINING AMALIY QO‘LLANILISHI
9-BOB. AVTOMATLASHTIRILGAN ISH JOYLARI
9.1. Boshqaruv faoliyatida axborot texnologiyalaridan
foydalanish zaruriyati
So'nggi yillarda axborot oqimi to'xtovsiz ko'payib bormoqda. 
Muassasalar, boshqaruv apparati xodimlarining ish unumdorligi eng 
past boMgan sharoit yuzaga keldi. Bunday holatni kutish mumkin edi. 
Chunki ishlab chiqarishga doimiy ravishda anchagina sarmoya qo'yiladi, 
vaqti-vaqti bilan texnik qurollar bilan ta’minlanadi. Ishlab chiqarishni 
boshqarish sohasida axborot oqimi tobora kuchayib bormoqda.
Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, rahbar intellektual ish uchun o'z 
ish vaqtining 29 % ini sarflar ekan, qolgan qismidan esa (71 %) samarasiz 
foydalanadi. Boshqaruv qarorini qabul qilish uchun katta hajmdagi 
maMumotlami (faktografik, statistik, iqtisodiy, ilmiy, siyosiy va hokazo) 
qayta ishlash natijasi bo'lgan axborot zarur. O'sib kelayotgan axborot 
oqimi tufayli va murakkab boshqaruv mexanizmining elementi sifatida 
muassasa xodimining sifatli strategik qarorlami tayyorlash va qabul qilishga 
vaqti qolmaydi.
Inson o'z fazilatlarini namoyon qilishga va ijodiy faoliyatga intilishga 
moyil. Shuning uchun boshqaruv jarayonida uning eski operatsiyalami 
bajarishi kam samarali boMadi, qaror ko'pincha intuitiv darajada tugal 
axborotdan foydalanmasdan qabul qilinadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida, murakkab va tez o'zgaruvchan sharoitda 
boshqaruv xodimlari qulay samarali axborot tizimlari hamda texno­
logiyalaridan foydalanishga zaruriyat sezishadi. Chunki aynan shu narsa 
ishni osonlashtiradi, vaqtdan unumli foydalanish imkonini beradi.
Shuni qayd etish lozimki, boshqaruv maqsadi uchun axborot 
texnologiyalaridan foydalanish ancha ilgari boshlangan va mustahkam sohaga 
aylangan. Shaxsiy kompyuteming paydo boMishi avtomatlashtirilgan 
boshqaruv jarayoni to'g'risidagi tasawumi o'zgartirgani yo'q, aksincha 
avtomatlashtiriladigan vazifa va jarayonlar sohasini kengaytirdi.
1970-yillar o'rtalarida avtomatlashtirilgan tizim qiyofasi shakllangan 
vaqtda (korxonalar, tarmoqlar uchun ABT lar kabi) tashkiliy boshqaruv 
uchun xos boMgan axborotni birinchi marta qayta ishlash bilan maMu- 
motlarni yigMsh vazifasini avtomatlashtirish qabul qilingan. Odatda, kichik 
m a'm uriy xodimga yuklatiladigan reglamentlashtirilgan ommaviy
170

---

operatsiyalar avtomatlashtirilgan. Maxsus bilim talab etiladigan o ‘rta va 
yuqori darjadagi boshqaruv xodimilarining ishi esa avtomatlashtirilmay 
qoldi.
Bu shu bilan bogMiq ediki, qaror qabul qilish ishi nisbatan mosla­
shuvchan va kuchli dasturiy ta ’minot va qat’iy vaqtinchalik cheklashlarni 
talab qiladi. Yangi axborot texnologiyalari, jumladan kuchli hisoblash 
resurslariga ega shaxsiy kompyuterlar ma’lum ma’noda mavjud sharoitni 
o'zgartiradi.
Ma’muriy boshqaruv sohasiga nafaqat qarorlar qabul qilish kiradi, 
shu bilan birga yangi hujjatlarni rasmiylashtirish, boshqaruv obyektining 
hozirgi holati bo'yicha hisobotlar, ma’lumotnomalar bilan bogMiq idora 
faoliyati (idora deganda har qanday tashkilot, uning bo'limlari, muassasa, 
institut, vazirlik va hokazo nazarda tutilmoqda) ham muhim o'rin egallaydi. 
Mazkur faoliyatni avtomatlashtirish yangi axborot texnologiyalari asosida 
ma’lumotlarni qayta ishlash, saqlash va qidiruvni amalga oshiruvchi elektron 
ofis, avtomatlashtirilgan ish joylarini tashkil qilishga olib keldi.