O ' z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L i y V a o r t a m a X s u s t a ' L i m V a z I r L i g I r. X. Alimov, G. T. Yulchiyeva, O. Q. Rixsimboyev

Birinchidan, 
bu foydalanuvchilaming vakolatlarini epchil, 
ko'p bosqichli va ishonchli tartibga solishishdir. Bank axborotlarining 
qimmatliligi m a’lumotlarga ruxsatsiz kirishdan himoyalashga, shu ju m ­
ladan, jarayonlami, ma’lumotlar holatining o'zgarishlarini boshqarishning 
nazoratiga alohida talablar qo'yadi. 
Ikkinchidan, 
ma’lumotlaming yaxlitligi 
va bir-birilariga zid bo'lmasliklarini qo'llab-quwatlash vositalarining 
mavjudligi. Bunday vositalar kiritilayotgan m a’lumotlar o'rtasidagi 
aloqalami ushlab turish va nazorat qilish hamda muvofiqlashtirilgan 
m a’lumotlarning qo'llab-quw atlanishini ta ’minlovchi operatsiyalar 
(mavjud) majmuasi usulida kiritishni nazarda tutadi. Uchinchidan, tizimli, 
dasturli va apparatli tuzilishlarda m a’lumotlami arxivlashtirish, tiklash va 
monitoringining ko'p vazifali tadbirlarining mavjudligidir.
Amaliy va iste’mol xususiyatlariga nisbatan ABTning asosiy xususiyatlari 
quyidagilardan iborat:
— vazifaviy majmuaning yetarlicha kengligi;
— tizimning integratsiyalashuvi;
— konfiguratsiyalashishi;
— ochiqligi va moslanuvchanligi.
Bank tizimi tomonidan amalga oshiriladigan vazifalarning ro'yxatini 
ikki qismga: majburiy va qo'shim cha vazifalarga bo'lish mumkin. 
Birinchilariga, qoidaga ko'ra, har qanday tijorat bankida bo'ladigan va 
tizimda u yoki bu ko'rinishda mavjud bo'lishi kerak bo'lgan faoliyat 
yo'nalishlari kiritiladi va ikkinchilarini tanlash esa bankning ixtisoslashuviga 
bog'liq.
Bank tizimlarining funksional masalalari. Banklararo hisob-ki- 
toblarni avtomatlashtirish. Avtomatlashtirilgan bank tizimlarining (ABT) 
iste’mol (vazifaviy) xususiyatlarini kengaytirish mamlakatimiz bank 
ishi rivojlanishining xususiyalari bilan bog'liq. Agar bank xizmatlarining 
u yoki bu turlariga o'sib boruvchi so'rovlari ommaviy harakterga ega 
bo'lsa, unda ABT bozorida bank texnologiyalarining yangi sifatlari paydo 
bo'ladi.
218

---

ABT lari o'z xizmatlarining keng, turli-tumanligi bo'yicha mijozlarga 
tez va sifatli xizmat ko'rsatishga imkon beradi. Tizimning asosiy xizmat 
modullari quyidagilarni amalga oshiradi:
— yuridik shaxslarga hisoblash-kassa xizmatini ko'rsatish;
— bank-korrespondentlari hisob raqamlari bo'yicha xizmat ko'rsatish;
— kredit, depozit, valuta operatsiyalari;
— xususiy shaxslar kiritmalarining har qanday turlari va ular bo'yicha 
operatsiyalar;
— fond operatsiyalari;
— plastik kartochkalar yordamida hisob-kitoblar;
— buxgalteriya vazifalari;
— tahlil, qarorlar qabul qilish, menejment, marketing va bosh­
qalar.
Oxirgi avlod ABT „mijoz-server" arxitekturasidagi tarmoqli tex- 
nologiyalarga suyanadi. Keyingi vaqtda moliyaviy tahlilning vazifalari va 
biznesni boshqarishning maqsadlariga katta ahamiyat berilmoqda. Moliyaviy 
xavf-xatarni nazorat qilishda, resurslarni boshqarishda, operatsiyalarning 
foydaliligini, yangi bank xizmati (mahsulot)ning mijoz va bo'linmalar 
daromadliligini tahlil qilishga imkon beruvchi tizimlar ishlab chiqarilgan 
va ishlab chiqarilmoqda. Bank biznesining rivojlanishi bunday qurollardan 
kundalik faoliyatda foydalanish zarurligiga olib keladi. „Imkomservis" firmasi 
misolida ABT ning asosiy vazifaviy tizimlarining qisqacha ta’rifi ustida 
to'xtaymiz.
Bankning operatsiya kuni dasturiy-texnologik majmua sifatida bank 
hisobining ko'p mehnat talab qiluvchi operatsiyalarini avtomatlashtiradi 
(11.1-rasm).
Mijozlarning shaxsiy hisob raqamlari bo'yicha operatsiyalar to'lov 
hujjatlari bo'yicha amalga oshiriladi. Shaxsiy hisob raqamdan ko'chirma esa 
har bir buxgalteriya yozuvlarini aks ettiradi. Majmua shaxsiy sabablar 
bo'yicha (hujjatlarni rasmiylashtirilgan buxgalteriya yozuvlari bo'yicha) 
mablag'larning haqiqiy va rejalashtirilgan harakatini amalga oshiradi. 
Hujjatlar bundan keyingi nazorat operatsiyasidan o'tadi, barcha parametrlar 
mos kelganda, hujjatlaming ro'yxati tuziladi va hisoblash-kassa markaziga 
jo'natish uchun fayl shakllantiriladi. Korrespondentlik hisob raqami orqali 
o'tgan hujjatlar hisob raqamlari bo'yicha tarqatiladi.
Filiallar faoliyatining hisobi bo'yicha majmua filialning hisobxonasi 
va boshqa bo'limlardagi ish joylarini avtomatlashtirishga mo'ljallangan. 
„Bank filiallari" darajasida filiallardan olingan axborotlarni bilish, ishlab