О. Қ у д р а т о в с а н о а т э к о л о г и я с и

4.7. Орол муаммоси
Йил сайин сугориладиган ер- 
лар майдонининг ўсиши, саноатни- 
нг тез ривожланиши ва аҳолининг 
кўпайиши туфайли сувга талаб йилдан-йилга кўпаймоқда. Сув- 
нинг сарфи кўп бўлгани туфайли Орол ҳавзасига кам сув қуйил- 
моқда. Натижада Оролнинг сув сатҳи йил сайии пасайиб, туз ва 
минерал моддалар миқдори ошиб бормоқла. Орол сув сатҳи тез- 
лик билан пасаяётган, аксинча шўрлиги ортиб бораётган берк 
ҳавзадир. Унинг майдони бундан 25 йил илгари (1960) 66,5 минг 
км2 энг чуқур ери 68 м, шўрлиги 9,8 фоиз, сув сатҳи денгиз юзи- 
дан 55 м баландда эди. Лекин унинг ҳавзасида суғориладигаи ер- 
лар майдонинииг йил сайин ортиб бориши, янги-янги шаҳар, 
саноат объектларининг вужудга келиши ва аҳолинииг кўпайиши
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

натижасида Амударё ва Сирдарё сувига бўлган талаб ортиб, ҳозир 
денгизга деярли сув қуймаяпти. Оқибатда Орол денгизининг сув 
сатҳи 14 м пасайиб, майдони 16 минг км2 га қисқариб, шўрлиги 
22-23 фоизга кўтарилди, сув ҳажми 290 км3‘ қисқарди. Орол ден- 
гизининг саёз шарқий, жанубий ва шимолий қирғоқларидан ден- 
гиз суви 60 - 120 км чекиниб шўрхок ерларга айланиб қолди.
Келажакда ҳавза сувларидан тежамкорлик билан фойдала- 
нилмаса, Сирдарё ва Амударё сувлари халқ хўжалигида бутунлай 
сарфланиши натижасида Орол денгизининг суви янада пасайиб, 
шўрлиги кўтарилиб 41-42 фоизга етади, оқибатда экологик шаро- 
ит бузилиб, балиқлар қирилиб кетади, денгиз ўрнида шўр ва саёз 
кичик кўл вужудга келади.
Ҳозирда Орол денгизига Амударё ва Сирдарёнинг суви деяр-ли 
(зовур - қайтарма, сизот сувларини ҳисобга олмаганда) қуйил- 
маяпти. Аксинча, йилига 40,0 км3 атрофида сув буғланиб кетмоқ- 
да. Демак, Орол денгизида сув баланси киримига нисбатан сарфи 
ортиқцир. Агар тез орада Орол денгизига қўшимча сув ташланма- 
са, 2000 йилдан сўнг сув сатҳи ҳозиргига нисбатан 12-13 м, 1961 
йилдаги ҳолатига нисбатан 19-20 м пасайиб кетади. Оқибатда 
кўлда 170 км3 сув қолиб, шўрлиги 77 фоизга, майдони қисқариб 
23 минг км2 га тушиб қолади. Орол сув сатҳининг пасайиши 
регионда табиий график шароитнинг ўзгаришига ва у орқали 
халқ хўжалигида жуда катга иқтисодий, маънавий ва экологик за- 
рар келтириб чиқармоқда.
Денгиз сув сатҳининг пасайиши туфайли унмнг атрофида
2 
млн. га ер шўрхокка айланиб, кучли шамол у ердаги туз, қум ва 
чангларии учириб, атрофидаги суғориладиган ерларга бориб туш- 
моқда. Маълумотларга кўра, қуйи Амударёдаги ерларнинг ҳар 
гектарига 0,8-1 т туз келиб тушмоқца. Натижада суғориладиган 
ерлар шўрлашиб, мелиоратив ҳолати ёмонлашиб. пахта ва бошқа
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

12-Расм. Табиий биологик усул.