Nutq o`stirish nazariyasi va metodikasi fanining asosiy nazariy matni

Amaliy usul. Amaliy usulning asosiy maqsadi bolalar egallagan bilimlarni amalda qo'llash, nutqiy malakasini oshirishdan iboratdir. Amaliy usulda bilim va malakalar mashq qilish, topshirikni mo’staqil bajarish orqali, oddiy tajribalar o’tkazish kabi amaliy faoliyatda egallanadi, amaliy usulda ko’rgazmalilik usuli, so’z usuli birgalikda qo’llaniladi va nutq o’stirishning barcha vazifalarini bajarishda ishtirok etadi, bolalar mo’staqil ravishda tapshiriklarni bajaradi, nutq uchun so’z va gapni o’zi amaliy izlanish orqali topadi; bolalarning xonani tozalashi, kitoblarni tartibga keltirishi, o’yinchoqlarni ta'mirlashi, tabiat burcgahidagi mexnat faoliyatida amaliy usuldan foydalaniladi,ular o’zi bajargan ishlarni so’z va gap orqali ifodalaydilar.
Amaliy usulda bolalarning xotirasi, tafakkuri, ishlash qobiliyati shakllanadi, mo’staqil faoliyat, mo’staqil fikrlashi o’sadi, tevarak-atrofdagi hayotga, kattalar mexnatiga qiziqishlari, qadriyatlarimizga xurmati ortib boradi, kasb egallashga doir amaliy malakalari shakllanadi.
O'yin usuli. Maktabgacha ta'limda o'yin usulining bir necha turi kenh qo’llaniladi, ya'ni didaktik o'yin, so’z o'yini, harakatli o'yin, rolli, mazmunli o'yin kabilar nutq o’stirishda muhim ahamiyatga egadir. Masalan, “Bu uyda kim yashaydi”, “Nima o’zgardi”, “Kimga nima kerak”, “O’yinchoqlar dukoni”, “Hikoyani kim davom ettiradi” kabi didaktik o'yinlar bolalarning so’z boyligini oshirish, bohlanishli nutqini o’stirish, nutqning tovo’sh madaniyatini shakllantirishga yordam beradi.
Ma'lumki, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, maktabgacha ta'limda bolalar ta'lim tarbiyasining davlat talabi meyoriga ko'ra katta va tayyorlov guruhda bolalar faoliyatining 80 foizi oyin mashg’ulotlaridan iborat bo’lmohi lozim. Bu talabni bajarish uchun maktabgacha ta'limda bolalarning so’z boyligini oshirish, nutq tovo’shlarini aniq eshitishi va talaffo’z qilishini, ularni so’zlardan ajrata bilishini, bolalarning fikrlash kunikmasini, urtoklarini tushunishi, urtoklari va tarbiyachi bilan hamkorlik qilishini shakllantirish uchun nutq o’stirish mashg’ulotlarida o'yin usulidan foydalanish yaxshi natija beradi. Ayniqsa, bolalar xotirasini rivojlantirishga, aqliy faoliyatini shakllantirishga doir didaktik va rivojlantiruvchi o'yinlarga kenh ahamiyat berilmokda. Chunki o'yin bolaning narsalar olami, odamlar faoliyati va munosabatini anhlash negizidir.
Har bir tarbiyachi nutq o’stirish mashg’ulotlarida bolalar bilish faoliyati, nutqiy rivojlanishini hisobga olgan holda usullarni tanlash va qillab qo'llashga, mashg’ulotlar samaradorligini oshirishga, bolalar nutqiy malaka va kunikmalarini shakllantirishga yordam beruvchi eng qulay usullarni qo'llashga ahamiyat berishi lozim.
Shuningdek, nutq o’stirish usullarining har biri nutq o’stirish maqsadi vazifasiga ko'ra bir necha usullarni o’z ichiga oldi. Masalan, suhbat usuli kuzatish, ko'rish kabi usullarni o’z ichiga olsa, o’qib berish usuli to'liq o’qib berish, kiskartirib o’qish, tanlab o’qib berish kabi usullarni o’z ichiga oladi.