Nutq madaniyati

nazorat qilmasligi, ma’qul so‘z qidirishda erinchoqlik qilishi, ruscha

atamalarning o‘zbekcha shakllarini bilmasligi, ayrim hollarda

o ‘zining ruschani ham bilishligini namoyish etishga intilishi

orqasida varvarizmlar nutqimizga kirib kelmoqda va bunga

quloqlarimiz ham o'rganib bormoqda: “Karoche senga zvanit

qilaman”, “Bratan bu masalani shes sekundda est qilamiz”,

“Dvijeniya bo‘laptimi”, “Molni “nal”gam, perichisleniyagam

olamiz”, “Yur, kafega prosto perekusit qilamiz, svejiy sosiska

kelibdi”, “Shefing gapida turadim i?” “Karoche bu sening

problemang”, “Gul, ti je znaesh, men simpotichniy yigitlarni

yoqtiram an” kabi. Bunday nutq tinglovchiga to ‘la yetib

bormaganidan tashqari, uning izzat-nafsiga tegadi, ranjitadi,

so‘zlovchiga nisbatan masxarali kulgu qo‘zg‘atadi.

Ommaviy chiqishlarda nutq so'zlayotgan ba’zi shaxslar o‘z

nutqlarida ayrim so‘zlarni o‘rinli-o‘rinsiz ko‘p takrorlaydilar.

Bunday takrorlanadigan x o ‘sh, x o ‘p, demak, aytaylik, y a ’ni,

olaylik, masalan, haligi, anaqa kabi so'zlar parazit so‘zlar deb

yuritiladi.

Aniqlik nutqning muhim fazilatlaridan biri sifatida qadimdan

ma’lum. G ‘arb va Sharq olimlari ham aniqlikni nutq sifatlarining

birinchi sharti hisoblaganlar. Kaykovus: “Ey farzand, so'zning

yuzin va orqasin bilg‘il va ularga rioya qilg‘il, har na so‘z desang

yuzi bila degil, to suxango'y bo‘lg‘aysan. Agar so‘z aytib, so‘zning

nechuk ekanin bilmasang qushga o‘xsharsanki, unga to‘ti derlar,

ul doim so'zlar, ammo so‘zning ma’nosin bilmas”, - deydi.

Shunday qilib, aniqlik nutqning aloqaviy fazilatlaridan biri

bo'lib, u ashyoviy borliq bilan nutq mazmun rejasining mosligi

sifatida yuzaga chiqadi. Boshqacha aytganda, ifodalangan

tushunchalar tizimida so'zlarni ularning tildagi ma’nolariga mos

holda qo'llashda ko'rinadi.

Nutqda bayon etilgan fikming qismlari va alohida fikrlarning

o'zaro mutanosibligi mantiqiylik deb yuritiladi. Mantiqli nutqda

gaplardagi fikrlar butun nutqdan kelib chiqadigan fikming qismlari

hisoblanadi, ular orasida ziddiyat bo‘lmaydi.Notiq nutqining muhim fazilatlaridan biri ifodalilikdir. Shu

nuqtai nazardan qaralganda, ommaviy chiqishlarda notiqlarning

nutqlari xilma-xildir. Hatto bir mavzuga bag‘ishlangan turli

kishilarning nutqi turlicha ifodalanishi mumkin. Bunday

nutqlaming biriga tinglovchi qiziqib qarasa, boshqachasiga nisbatan

loqayd munosabatda bo'ladi. Nutqni ravon qilishda mavzu va

xabarning mantiqi, dalillaming yangiligi, mualiifning ta’sir o'tkazish

vositalari, nutqning struktura xususiyatlari muhimdir