Ноябрь 2020 10-қисм

“Ёшларга илм бера бориб,
 
- деган эди улуғ олим Ибн Сино, — 
уларга 
ҳунар ўргатмоқ муҳим масъулиятли ишдир. Ҳунар ўрганиш бирга ёшлар ҳар қандай 
ножўя хатти ҳаракатлардан холи бўладилар
2
, — деб таъкидлайди.
Ибн Синонинг ўз даврида ёшларни ҳунарли бўлишга чорлаган қуйидаги дурдона 
насиҳатлари ҳозирги кунда хам ўзининг маърифий – тарбиявий аҳамиятини йўқотгани йўқ: 
Олтин олмагину ўргангин ҳунар, 
Ҳунарнинг олдида хасдир олтин, зар.
Хожа Самандар Термизий (xvII аср) “Дастур ал-мулук” асарида меҳнат ва касб-ҳунар 
аҳлини тарбиялашни тарғиб этар экан, истеъдод (касб-ҳунар) эгаларининг тарбияси шундай 
бир кишидирки, қора тупроқни тоза олтинга, ноқис тошни эса айбсиз гавҳарга айлантиради, 
деб ажойиб фикрлар баён қилади:
Тарбиятдан тупроқ гавҳар бўлади.
Ноф ичра кон мушки асғор бўлади.
Қийматсиз қора бир темирни иксир,
Тарбия айлагач соф зар бўлади.
3
1
https://president.uz/uz/lists/view/3706
2
Абу Али Ибн Сино Ахлок, таълим-тарбия хикматларидан
3
Хожа Самандар Термизий “Дастур ал-мулк” асари

---

26
Ноябрь 2020 10-қисм
Тошкент
Касбга кўникиш – бу ёш инсоннинг аста-секин касбий меҳнат шароитига кириши, ва-
зифасига кўра эмас, балки унинг психик хусусиятига кўра, ўқувчиликдан малакали ишчи 
кадрга айланишидир.
Бугунги глобаллашув жараёнида замонавий касб-ҳунарларга ҳам талаб ошмоқда, 
жумладан IT-мутахассислар, Шифокорлар ва тиббий соҳа мутахассислари, Инженеринг 
соҳаси мутахассислари, Туризм соҳаси мутахассислари, Логист-нақлиётчилар, Экологлар, 
Кимёгарлар ва энергетиклар, Нанотехнологлар, Хизмат кўрсатиш соҳаси мутахассисла-
ри, Журналистлар ва имижмейкерлардир. Бу рўйхат, албатта, нисбий. Чунки минтақа 
ва мамлакатнинг ички шарт-шароитига кўра мутахассисларга эҳтиёж фарқланади. Мо-
лиячилар, менежерлар, генетиклар, таржимонлар, аграр соҳа мутахассисларига ҳам кўп 
мамлакатларда талаб юқори. Бундан ташқари, тор мутахассислик эгалари, яъни би-
рор соҳанинг алоҳида йўналишида фаолият кўрсатувчилар иш берувчиларнинг доимий 
диққат-эътиборида бўлади. Рейтинги баланд мутахассисликларнинг ноқулай томонлари 
ҳам бор. Етакчи соҳаларга ихтисослашган ўқув юртларига киришда катта рақобат бўлади. 
Таълим бериш нархи нисбатан юқори. Талаба илм даргоҳини тугатганидан кейин яна кат-
та рақобат билан юзлашади. Рейтинги баланд йўналишларда таълим олганлар бора-бора 
бошқа йўналишдагиларга қараганда кўпайиб кетади, шу сабабли ишга қабул қилиш ме-
ъёрлари ўзгариб, янги-янги тартиб ва талаблар қўшилади. Аслида, ҳар бир касб-ҳунарнинг 
ҳаётда ўз ўрни, аҳамияти бор. Қайси соҳани танлашингиздан қатъий назар, чуқур билим ва 
тажрибага, кўникмага эга бўлишингиз, шахсий фазилатларингиз сизнинг истиқболингизни 
таъминловчи асосий мезондир.
Маълумки, касб танлаш, касбга йўналтириш ҳақида қанчалик фикр юритмайлик, мах-
сус тестларни ишлаб чиқмайлик, бари-бир ҳаётда ким бўлиш кераклигини ота-она ҳам 
битирувчи ҳам билмайди. Шу боис, бу муаммони самарали ҳал қилиш мақсадида психо-
логлар қуйидаги тавсияларга амал қилиш зарурлигини таъкидлайдилар.
1. Ўзингизни синаб кўринг. Аксарият касб танлаш босқичида бўлганлар фақат бит-
та нарсани билишади. Ундан кейин нима қилиш кераклигини умуман билмасликлари 
барчамизга аён. Шунинг билан бирга қарор қабул қилиш натижасида ўзига хос қарама-
қаршиликлар юзага келади. Бунинг учун сизга танлаган касбингизга мос ёки мос кел-
маслигингизни аниқлаш мақсадида ишлаб чиқилган тестларни маслаҳат берамиз. Шуни 
унутманг, сиз бир вақтнинг ўзида3-4 та тестдан ўтсангиз, уларнинг натижалари мутлақо 
бир-бирига тескари бўлиши мумкин. Бундай пайтда сиз касбга йўналтириш бўйича қулай 
тестни танлашингиз лозим. Психолог Э.Суслованинг фикрига кўра, тест тўплами мазкур 
соҳа мутахассислари томонидан тайёрланиш ҳамда индивидуал равишда танлаши керак. 
Шуни эсда тутиш керакки, тест натижаларига “ҳукм” деб қараш керак эмас. Биз психик 
хусусиятлар ва интеллектни ҳисобга олган ҳолда аниқ бир фаолият турига нисбатан мой-
иллик хусусида фикр юритамиз.
2. Билимларингизни кенгайтиринг. Мазкур муаммони бироз осонлаштириш мақсадида 
сиз меҳнат фаолияти ва ундаги йўналишлар, истиқболи мавжуд бўлган соҳа ва мутахас-
сисликлар тўғрисида билимларингизни мустаҳкамлашингиз керак. Ҳар йили ўқувчиларни 
касбга йўналтириш бўйича китоблар нашр қилиб борилади. Уларда сиз ҳаттоки, мактаб 
ўқувчилари кўпинча билмайдиган касблар билан ҳам танишишингиз мумкин. Эҳтимол 
улардан қайси биридир сизнинг танловингиз бўлиши мумкин.
3. Касблар билан яхшироқ танишиб чиқинг. Мактабни битириш арафасида ўспирин ка-
сблар ҳақида хато ва нотўғри тасаввурга эга бўладилар. Кўпинча улар танлаган касблари-
ни фақат ижобий томонларини ёки аксинча салбий жиҳатларини кўрадилар. Бунинг учун 
ота-оналар фарзандларига кўп нарсаларни аниқлаб олишлари учун ёрдам беришлари ке-
рак. Шунинг учун 9-синфдан бошлаб аста–секин ўзингиз танлаган йўналишингиз билан 
танишиш мақсадида институт ва университетлардаги «Очиқ эшиклар» кунига ташриф бу-
юришни унутмаган ҳолда қарор қабул қилишингиз лозим.
4. Ўз хоҳишларингизни тизимлаштиринг. Баъзи соҳа мутахассислари маслаҳат 
берганидек, ўзингиз учун стол тайёрлашингиз мумкин. Сизни юрагингизга яқин бўлган 
касбларни вертикал равишда ва фаолиятингизда нимани хоҳлашингизни горизонталь 
равишда жойлаштиришга ҳаракат қилинг. Жадвални иложи борича батафсил тўлдиришингиз 
керак. Агар танлаган касб соҳаси ва ишга қўйилган талаблар бир-бирига мос келадиган 
бўлса, “+”, агар мос бўлмаса “-” ишораларини қўйишингиз лозим. Шундай қилиб, танловни 

---

27