Norova nasiba baxtiyor qizi "kecha va kunduz" romanining matniy struktural tahlili

 Mavzuning  o`rganilish  darajasi.        Sutrukturalizm  fanining  paydo  bo`lishi 

etnografiya,etnalogiya,psixalogiya,filologiya 

fanlarining 

izlanishlari 

samarasidir.Fransuz  etnoligi    Klord  Levi  Stross  tadqiqotlarida  strukturalizmning 

poydevori  yaratilgan.Bu  olim  Markaziy  va  Janubiy    Amerika  miflarini  yig`ish 

bilan  shug`ullangan.Undan  so‘ng  yana  bir  fransuz  olimi  Rolan  Bart    zamonaviy 

asotirlar  yaratdi.Bundan  tashqari  uning    ―  Избрини  работы‖  ,  ―  Поэтика  и 

семиотика‖,  ―Tillarning  urushi‖,  ―Muallifning  o`limi‖,  ―Matn  lazzati‖,  ―Bir 

hikoyaning struktural tahlili‖, ―Belgi tassurotining asaridan matn sari‖, ―Adabiyot 

va  ramziy  til‖,  ―Mifologiyalar‖  asarlari  ham  bu  fanning  o`rganilishi  uchun 

dasturulamal  bo`lib  kelmoqda.  Bundan  tashqari  Mixayl  Baxtinning  ―Polifonik 

taffakkur‖,  Jan  Marining    ―Strukturalizm  kalit‖,  Lokanning  ―Matnlar‖  kabi 

asarlarida  ham  struktur  tahlillar  o`rin  olgan.  Ushbu  tadqiqotlar  Yevropa  struktur 

adabiyotshunoslari tomonidan yaratilgan. 

          Yuqorida  aytib  o`tkanimizdek  ,  o`zbek  adabiyotshunosligida  bu  fan    XXI 

asrning boshlarida kirib keldi. Bu yo`nalishda  biror bir  yirik tadqiqotlar  amalga 

oshirilmagan  bo`lsada,  turli  maqolalar,tezislar  chop  etilib,  bu  boradagi 

izlanishlarning  allaqachon  boshlanganini  ko`rsatadi.Hatto  birinchi  bosqich 

Adabiyotshunoslik(o`zbek) 

mutaxassisligi 

magistrantlari 

uchun 

―Adabiyotshunoslikda  struktural  metod‖  faning  o`qitilishi  ham  o`zbek 

adabiyotshunosligida    strukturalizmning  rivojlanishiga  katta  imkoniyatlar 

yaratilganigan dalolat beradi. 

---

         ―O`zbek  tili  va  adabiyoti‖  jurnalining  2000-  yilda  keyingi  sonlarida 

strukturalistik  tahlillarga  bag`ishlangan  bir  qancha  izlanishlar  nashr  qilindi. 

Jumladan,  G`ayrat  Murodov,  Qurdosh  Qahramonov,  Dilmurod  Quronov,  Suvon 

Meliyev,  Muhammadjon  Xolbekov,  Uzoq  Jo`raqulovlar  kabi  olimlar  salmoqli 

ishlarni amalga oshirdilar. 

2008-yil 

O`TAning 

2-sonida 

chop 

etilgan 

Suvon 

Meliyevning 

"Strukturalizm  va  struktur  tahlil"  maqolasi,  2009  yil  O`TAning  5-sonida  struktur 

yondashuvlar  aks  etgan  birvarakaiga  ikki  maqola    Qurdosh  Qahramonovning 

«Adabiy  tanqidda  struktur  metod  talqini»  va  G`ayrat  Murodovning  «Kecha  va 

kunduz»  romanida  zamonaviy  tafakkur  in`ikosi»,  2011  yil  O`TAning  1-sonida 

Nafisa  Aliyevaning  «O`tkan  kunlar»da  psixoanalitik  holatlar  nomli,  2013-yil 

O`TAning  2-sonida  Muhammadjon  Xolbekovning  «Rolan  Bart  va  struktur 

adabiyotshunoslik»  kabi  maqolalari  chop  etildi.  Dilmurod  Quronovning  

―Cho`lpon  nasri  poetikasi‖  (Toshkent,  ―Sharq‖  2004y)  asarida  ham  bir  necha 

o`rinlarda sutruktur qarashlarning borligini ko`rish mumkin. 

 Biz  olib  borayotgan  mazkur  tadqiqotning  nazariy  va  amaliy  ahamiyati 

shundaki, yuqoridagi olimlarning tadqiqotlaridan farqli o`laroq, ―Kecha va kunduz 

‖ romanini struktural-matniy  tahlilini  noan‘anaviy tarzda amalga oshiramiz.