Нопедагогик олий таълим муассасаларини битирган ва таълим тизимида педагогик фаолият олиб бораётган Андижон Давлат Университети Иқтисодиёт назарияси кафедраси доценти Хабибулло Қўчқаровнинг “Иқтисодиёт назарияси” фани таркибида “Иқтисодиёт назарияси

TEMA: IBN SINONNIN’ TURMIS MA’DENIYATI HAQQINDA QARASLARI

REJE:

1..Xaliqtin’ turmis ma’deniyatin jetilistiriw tiykarlari degenizdin’ o’zi ne?

2. Ibn Sinonin’ turmis ma’deniyati haqqindag’I qaraslari

3.Orta Aziya Ilimpazlarinin’ turmis ma’deniyati haqqindag’I ko’z qaraslari

« Xalıq turmıs mádeniyatın jetilistiriw tiykarlari»nin’ mazmunın onıń huqıqıy tiykarları, milliy ideyanı jaslar sanasına sıńırıw menen uyqaslastırılgan tárzde aparıw, turmıs mádeniyatı hám Háreketler Strategiyasında belgilengen sociallıq-ekonomikalıq rawajlanıw basqıshları menen muwapıqlastırılgan process retinde qaralıwı turmıs mádeniyatın jetilistiriw hám tálim-tárbiyanıń úzliksizligi máselelerine itibar berildi.

Sonıń menen birge, xalıq turmıs mádeniyatın jetilistiriwdi basqarıw, «Abat awıl», « Abat máhelle» Mámleket programmaların ámelge asırıwda sistemalı jantasıw, basqarıwdı informaciya menen támiyinlew, turmıs mádeniyatın jetilistiriwge tiyisli qararlardıń atqarılıwın baqlaw, xalıq ortasında turmıs mádeniyatın targ'ib qılıw, xalıq turmıs mádeniyatın jetilistiriwde mádeniy-aǵartıwshılıq mákemeler, atap aytqanda, kitapxanalardıń ornı hám roli máseleleri de keń orın alǵan.

Xalıq turmıs mádeniyatın jetilistiriw tiykarları pánin oqıtıwdan maqset - studentlerde xalıq turmıs mádeniyatın jetilistiriw menen baylanıslı bilimlerdiń teoriyalıq tiykarların, turmıs mádeniyatınıń tiykarǵı túsinikleri hám kategoriyalarini payda etiwden ibarat.

Xalıq turmıs mádeniyatın jetilistiriw tiykarları pániniń wazıypası - xalıq turmıs mádeniyatı filosofiyasınıń bas máselesi insannıń ómiriniń bas maqsetin tariyplewden ibarat ekenligi, turmıs mádeniyatı hám salamat turmıs mádeniyatı túsinikleri, turmıs mádeniyatınıń qáliplesiwinde tuwrı tárbiyanıń ornın, turmıs mádeniyatına tán bolǵan muǵdar hám sapa kórsetkishlerin turmıs mádeniyatı hám insannıń ómiriniń mánisi hám de mazmunınıń anglanishi tiykarında reformalaw processleriniń mánisin túsiniwde studentlerge zárúr bolǵan ámeliy kónlikpeler, sonıń menen birge turmıs mádeniyatı hádiyse hám processlerge stilistik jantasıw hám de ilimiy dúńyaǵa kózqarastı qáliplestiriwden ibarat.

Insannıń turmıs mádeniyatı shaxstıń jámiyetindegi sociallashuvi nátiyjesi bolıp tabıladı. sebebi, jámiettiiń salamatlıǵı hár bir insannıń joqarı dárejede turmıs mádeniyatına ıyelewin talap etedi. Soǵan kóre, eger jámiyette ámeldegi barlıq institutlar tárepinen insan ruwxıy hám fizikalıq salamatlıǵın qorǵawǵa qaratılǵan shárt-sharayat jaratılsa, sol jámiyette jasap atırǵan hár bir insannıń turmıs mádeniyatı joqarı dárejege kóteriledi, deyiw múmkin.

Turmıs mádeniyatın rawajlandırıw sisteması - bul úzliksiz tálim sisteması, sport -salamatlandırıw obiektleri jáne social institutlar esaplanıp, olarda ámelge asırilatuǵın tálim-tárbiyalıq islerdiń ajıralmas baylanıslılıǵı hám úzliksizligin támiyinlew zárúrli pedagogikalıq áhmiyetke iye boladı.

Turmıs mádeniyatın rawajlandırıw - Ózbekstan Respublikasında jaslarǵa tiyisli mámleket siyasatı bas maqsetiniń tiykarın skólkemlestiredi. Ǵárezsizlik jıllarında bárkámal áwlad ideyası tiykarında usı mámleket siyasatina iyelik etiw mashqalanıń social -huqıqıy negizi jaratıldı.

Bular tómendegilerden ibarat esaplanadi:

- jaslardıń huqıq hám erkinliklerin ámelge asıriw;

- olardı social qáwipsizliklewdiń qatań sistemasın jaratıw :

- jaslardıń social aktivligin asırıw, máplerin jáne de keńlew ámelge asıriwdi támiyinlew:

- mayıplardıń tolıqqonli turmıs keshirimlerine, jámiettiiń social ekonomikalıq hám siyasiy turmısında aktiv qatnasıwları ushın shárt-sharayat hám múmkinshilikler jaratıw ;

- balalıqtan mayıp hám turmısda arttırılǵan jaralar nátiyjesinde járdemge mútáj bolǵan jaslarǵa medicinalıq járdem kórsetiw;

- dene tárbiyası hám sporttı keń ǵalabalastırıw arqalı jaslar turmıs mádeniyatın rawajlandırıw ;

- hámledar hayallardı salamat perzentler tuwılıwına tásir etiwshi túrli mikroelementlar menen támiyinlew;

- ekologiyanıń jaslar turmıs mádeniyatına tásiri máselelerine ilimiy jantasıw

- jaslardıń ruwxıy hám fizikalıq rawajlanıwına tásir etiwshi zıyanlı ádetlerdiń aldın alıw hám olarǵa qarsı gúresiw;

- óspirimler ortasında nızam buzıwshılıq hám ayıpkerliktiń aldın alıw máseleleri bolıp tabıladı.

Turmıs mádeniyatı - shaxs ruwxıy dúnyasınıń strukturalıq bólegi bolıp, ol ruwxıy hám fizikalıq salamatlıq haqqında medicinalıq -pedagogikalıq, ruwxıy -bilimlendiriw bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi iyelegen halda, olardı kúndelik turmıslıq mútajlikke aylantırıp jasalamat hám salamat turmıs keshirim ideyasın targ'ib qılıw bolıp esaplanadı.

Sonday eken, turmıs mádeniyatınıń eki zárúrli qırı bar. Turmıs mádeniyatı insannıń fizikalıq hám ruwxıy salamat turmıs boyınsha bilim hám ilmiy tájriybeleri kompleksinen ibarat, ekinshiden bolsa, mine sol hám ilmiy tájriybelerdiń onıń real turmısında ámelge asırılıwına baylanıslı.

Tutınıwǵa kiritilgen ruwxıy salamatlıq shaxstıń social -ruwxıy kámalı, psixik jetikliginiń joqarı shıńı bolıp, pikir hám dúńyaǵa kózqaras, til hám dil salamatlıgınan ibarat esaplanadi. Social -ideologiyalıq salamatlıq bolsa sociallıq-siyasiy jetikliktiń joqarı shıńı bolıp, jámiyet rawajlanıwın támiyinlewge xızmet etiwshi milliy hám ulıwma insaniyliqlıq ideyalar, qádiriyatlar kompleksi, shaxs ámeliy iskerliginde kórinetuǵın boldır.

Turmıs mádeniyatın jetilistiriw boyınsha ámeliyat daǵı jaǵdaynı úyreniw nátiyjeleri sonnan dárek berediki, bul mashqalanıń ilimiy-ámeliy sheshimin tabıwda tómendegi máselelerge itibardı qaratıwı talap etiledi:

- turmıs mádeniyatın jetilistiriwde ajıralmaslıq hám úzliksizlik principlerı ámel qılıwdıń pedagogikalıq mexanizmlerin jetilistiriw;

- turmıs mádeniyatın jetilistiriwdiń komponentleri hám rawajlanǵanlıq kórsetkishlerin anıqlaw ;

- turmıs mádeniyatın jetilistiriwde ruwxıy qádiriyatlardıń tutqan ornı hám áhmiyetin jaqtılandıriw;

- turmıs mádeniyatın jetilistiriwge qaratılǵan social joybarlar islep shıǵıw hám ámeliyatqa qollanıw etiw;

- turmıs mádeniyatın jetilistiriwde úzliksiz tálim sistemasında oqıtılatuǵın sociallıq pánler mazmunın rawajlanıwlashitirish maydanınan usınıslar islep shıǵıw ; arnawlı kurslar programmasın jaratıw ;

- tálim-tárbiya processinde jaslar turmıs mádeniyatın jetilistiriwde aldıńǵı pedagogikalıq hám informacion-kommunikativ texnologiyalardan nátiyjeli paydalanıw ;

- turmıs mádeniyatın jetilistiriwde puqaralıq jámiyeti institutları rolin asırıw hám de shańaraq, máhelle hám tálim mákemeleri menen pedagogikalıq sherikligin kúsheytiwdiń mexanizmin jetilistiriw.

Turmıs mádeniyatı xalıq sanasında qáliplesiwi hám olardıń turmıs tárizine aylanıwı ushın pedagogikalıq procesi ajıralmas hám úzliksiz aparıwdı talap etedi. Ajıralmaslıq - ámelge asırilatuǵın tálim-tárbiya jumıslarınıń mazmunan izbe-izligi, bir-birin tolıqtırıwı sistemalılıǵı, ilimiyligi, dawam etiw waqti, basqıshpa-basqısh ámelge asırılıwı, ómiriy máselelerge házirjavobligi, ámeliyatqa sáykesligi hám de óz-ara baylanıslılıqta nátiyjeli pedagogikalıq nátiyjege alıp keliwi bolıp esaplanadı. Úzliksizlik bolsa - TM boyınsha bilim, kónlikpe ilmiy tájriybelerden ibarat bolǵan TM mazmunın jas differensatsiyasi noqatı názerinen hám pedagogikalıq maqsetke uyqas túrde basqıshpa-basqısh shólkemlestiriw, ápiwayınan quramalına qaray insan kúndelik zárúr mútajliklerin orawǵa jóneltirilgen tárzde belgilengen joybar tiykarında turaqlı iyelep barıwında jámiettiiń barlıq social -pedagogikalıq institutları hám shólkemler sherikligi olar iskerligin maqsetke qaratılǵan halda uyushtirish procesi bolıp tabıladı.