Noorganik moddalar kimyoviy texnologiyasi

Tuzuvchi:
NDKI,"Kimyoviy texnologiya"
kafedrasi dotsenti t.f.d.F.E.Umirov


Taqrizchi:
NDPI Kimyo o’qitish metodikasi
kafedrasi dotsenti, k.f.n. M.S.Xotamova

O‘quv- uslubiy majmua ,"Kimyoviy texnologiya"kafedrasining 2019 yil “___” __________dagi № “___”-son yig`ilishida muhokamadan o`tgan va fakultet yig`ilishida muhokama qilish uchun tavsiya etilgan.

“Kimyoviy texnologiya” кafedrasi mudiri: dots. H.M.Vapoev

O‘quv- uslubiy majmua Kimyo – metallurgiya fakulteti kengashida muhokama etilgan va foydalanishga tavsiya qilingan (2019 yil “___” _______dagi № ___ -son bayonnoma).

Fakultet kengashi raisi: N.A.Doniyarov
NDKI ningi ilmiy- pedagogik kengashi tomonidan 2019 yil “____” avgustdagi № ___ soni bilan tasdiqlandi.


Kelishildi:
O‘quv uslubiy bo‘lim boshlig‘i_____________I.A.Karimov

	MUNDARIJA	bet
1	O‘quv materiallar
	Ma’ruza materiallari
	Laboratoriya mashg‘ulotlari
	Amaliy ishlar
2	Mustaqil ta’lim mavzulari
3	Glossariy
4	Ilovalar
	Na’munaviy fan dasturi
	Ishchi fan dasturi
	tarqatma materiallar
	Testlar
	Talabalar bilimini baholash mezonlari

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA TA’LIM VAZIRLIGI
NAVOIY KON – METALLURGIYA KOMBINATI
NAVOIY DAVLAT KONCHILIK INSTITUTI
KIMYO – METALLURGIYA FAKULTETI
KIMYOVIY TEXNOLOGIYA KAFEDRASI

“NOORGANIK MODDALAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI”

fanidan

MA’RUZA MATNI

Navoiy -2019

1-MAVZU. “FANNING NAZARIY MASHGULOTLARI MAZMUNI. FANNING MAZMUNI, PREDMETI VA METODI
Reja:

1. 
   “Noorganik moddalar ishlab chiqarish nazariyasi va texnologik hisoblari” fanining mazmuni, predmeti va metodi.
   
2. 
   Sulfat kislota ishlab chiqarish usullari, navlari va jihozlari.
   
3. 
   O’zbekiston Respublikasi va xorijiy davlatlar ilg’or yutuqlarining tahlili.
   

Mustaqil O’zbekiston Respublikamiz xalq xo’jaligini ayniqsa uning qishloq xo’jaligini rivojlanishida kimyo sanoati shu vaqtga qadar yetakchi o’rinlardan birini egallab kelmoqda.

Respublikamiz kimyo sanoatida noorganik moddalar- mineral o’g’itlar, tuzlar, kislotalar, bog’langan azot birikmlari va sulfat kislotasi ishlab chiqarish sgu davrgacha salmoqli o’rinlarni egallab keldi va kelajakda ham shunday bo’lib qolishiga shubha yo’qdir, chunki qishloq xo’jaligini uning asosiy ozuqasi mineral o’g’itlarsiz, kimyo sanoatining rivojini esa butun dunyoda bo’lgani kabi sulfat kislota rivojisiz va bog’langan azot birikmalarisiz tasavvur etib bo’lmaydi.
Shuni mamnuniyat bilan ta’kidlash mumkinki, hozirgi vaqtda kishi boshiga to’g’ri keladigan ishlab chiqarilayotgan sulfat kislota miqdori bo’yicha bizning Respublikamiz nafaqat MDH davlatlari orasida, balki butun dunyo bo’yicha bir necha yillardan beri yetakchi o’rinlardan birini egallab turibdi va bundan buyon ham shunday bo’lib qolishi uchun Respublikamizda sulfat kislotyasining qisqa usuli bilan ishlab chiqarish sanoati rivojiga alohida ahamiyat berilmoqda.
Ishlab chiqarish usullari. Sulfat kislota X asrdan boshlab olinib kelinmoqda. U temir kuporosini yoki achchiqtoshni qattiq qizdirish natijasida olingan. Hosil bo'lgan og'ir moysimon suyuqlik sulfat kislota kuporos moyi deb atalgan.
2FeSO₄ + 2H₂O→ 2FeO+ 2H₂SO₄
XV asrda kimyogarlar oltingugurt va selitra aralashmasini yoqib, sulfat kislota olish mumkinligmi aniqlaganlar. Shu usulda 300 yildan ko'proq vaqt mobaynida sulfat kislota oz miqdorda shisha qolbalar va retortalarda faqat laboratoriyalardagina olingan. XVIII asr o'rtalarida sulfat kislotaga chidamli material - qo'rg'oshin topilgach sulfat kislota qo'rg'oshin idishlar - kameralarda sanoat miqyosida olina boshlangan.
Bunday usul kamerali usul deb ataldi. Bu kameralarda oltingugurt va selitra aralashmasi yoqilgan. Bunda hosil bo'lgan sulfat angidrid kameraga qo'yilgan suv yoki kislota eritmasidayutiladi. Keyinchalik selitra o'rniga nitrat kislota, kameralar o'miga esa minoralardan (XX asrning boshlarida) foydalanilmoqda. Shuninguchun ham kamerali usulni nitrozali yoki minorali usul deb ataladi.
Kontakt usuli bilan sulfat kislota ishlab chiqarish
Sulfat kislota ishlab chiqarish beshta bo'limni o'z ichiga oladi:

• 
  Pech bo'limi (bunda quruq SO₂ hosil bo'ladi).
  
• 
  Yuvish bo'limi (bunda SO₂ gazi ho'l usul bilan tarkibidagi qo'shimchalardan, ya'ni H₂SO₄ ning tomchilaridan, suv bug'laridan va kontakt zaharlaridan to'liq tozalanadi).
  
• 
  Kompressor bo'limi (bunda tozalangan gaz so'rib olinib, kontakt apparatiga yuboriladi).
  
• 
  Kontakt bo'limi (bunda SO₂, gazi katalizator bilan ta'sirlashib — to'qnashib SO₃, ga aylanadi).
  
• 
  Absorbsiya bo'limi (bunda S0₃suvga yuttiriladi va H₂SO₄ ga aylantiriladi).