Noorganik moddalar kimyoviy texnologiyasi

TAJRIBA ISHI №6
MAVZU: AZOT OKSIDLARINI OLISH
Ishdan maqsad: azot oksidlarini olishning bir nechta usullarini o’rganish.
Nazariy qism
Azot oksidlarini sanoatda olishning tuzukroq usuli uzoq yillar davomida topilmadi. Azot oksidi olishning birinchi plazma (elektr yoy) usuli iqtisodiy samaradorligi darajasi pastligi uchun xalq xo'jaligi sohasida keng tarqalmadi.
N₂+O₂→2NO
Ammo bu usulda tabiatda havodagi elektr razryadi paytida azot va kisloroddan azot oksidlari hosil bo'lib turadi. Masalan, chaqmoq chaqqanda 1500 kg gacha azot birikma holga o'tadi va u qor va yomg‘ir suvlarida erib azot birikmalari shaklida yerga tushadi va yemi azotga boyitadi. Ikkinchi usul ammiakni oksidlash usulidir.

Bu usul 1839- yilda Kyulman NH3 platina ishtirokida azot oksidiga aylantirish mumkin ekanligini aniqlagan paytdan boshlab ma’lum. Ammo bu jarayonni sanoatda ishlab chiqarishga tatbiq etish maqsadida XX asming boshlaridagina V.Ostvold chuqur o‘rgandi. Natijada 1909- yilda Germaniyada Ostvol’d usuli bo‘yicha birinchi tajriba zavodi qurildi. Keyinchalik Yevropaning ko‘pgina mamlakatlarida (Belgiya, Angiliya) ham yuqoridagidek zavodlar qurila boshlandi. Ammo bu zavodlaming mahsuldorligi past edi (masalan, Germaniyadagi zavod yiliga 18001. kuchsiz nitrat kislota ishlab chiqarardi xolos). 1914-1916- yillarda injener I.I.Andreyev ammiakning oksidlanishga turli omillarining ta’sirini o‘rganib, bu jarayonni ancha takkomillashtirdi. I.Andreyev loyihasi asosida Rossiyada birinchi nitrat ishlab chiqarish zavodi 1917- yilda Yuzovka hozirgi Donetskiy shahrida qurildi. Unda ko‘mirni kokslashda olinadigan ammiakni ajratib olish va tozalashning yangi usuli qo'llaniladi. Kontakt apparatining keng yuzali konstruksiyasi va platina-iridiyli katalizatordan foydalanish, yuttirish minoralari qurilishida kislotaga chidamli granitdan foydalanish kabi ko'pgina ijobiy yangiliklar qo'llanilishi sababli zavod mahsuldorligini ancha oshirishga erishildi. I.I.Andreyevning bu sohadagi ishlari dunyoda nitrat kislota ishlab chiqarish taraqqiyotiga katta hissa bo'lib qo'shildi.