Noorganik moddalar haqida Sintezlash haqida Sintez qilish uskunalari haqida

2.5. Noorganik birikmalarning qattiq fazadagi sintezi

Ikki va undan ortiq qattiq fazalarning o’zaro ta’sirlanishi orqali o’tkaziladigan noorganik birikmalar sintezi, gaz va suyuq fazalarda boradigan reaksiyalardan farqli o’laroq, o’ziga xos xususuyatlarga ega bo’ladi.
Bir tomondan reaksiyaga kirishuvchi moddalarning hajm birligidagi konsentrasiyasi juda ham yuqori bo’ladi, bunday konsentrasiya reakstyaning tez borishiga yordam ko’rsatadi. Ikkinchi tomondan, moddaning qattiq fazada nisbatan sekin diffuziyalanishi hisobiga ta’sirlanuvchi moddalarning ke-yingi ulushlarini reaksiya zonasiga kiritilishi qiyinlashadi. Shuning uchun shu turdagi sistemalarda jarayon tezligi nafaqat kimyoviy reaksiya tezligiga (qattiq fazadagi reaksiyalar topokimyoviy reaksiyalar deyiladi), bal-ki komponentlarning reaksiya zonasiga o’tish tezligiga, ya’ni diffuziyalanish tezligiga ham bog’liq bo’ladi. Ma’lumki, jarayonning umumiy tezligi eng sekin boradigan bosqichning tezligi bilan belgilanadi, bu holatda u diffuziya hisoblanadi. Gaz va suyuq fazalardagi reaksiya tezliklari ko’rib chiqilganda diffuziya hamma vaqt ham hisobga olinmas edi, lekin topokimyoviy reaksiyalarda bunday qilib bo’lmaydi. Diffuzion jarayonlar birinchi tartibli reaksiya tenglamalari bo’yicha borib, ular soxta molekulyar hisoblanadi. Topokimyoviy reaksiyalarda vujudga keladigan va reaksiya davomida kattalashadigan ta’sirlanish mahsulotlarining qavati orqali diffuziya sodir bo’ladi. Tabletkalarga kristallangan va qizdirishda boradigan A va V moddalar orasidagi reaksiyani ko’rib chiqamiz. Bu moddalar orasidagi ta’sirlanish jarayoni uch bosqichda boradi (17-rasm).

17-rasm.

Cho’kma muzda sovutilgan CCl₄ bilan filtrda yuviladi. Modda havoda quritiladi va byuksga o’tkaziladi, massasi o’lchanadi va unum (% da) hisoblanadi (reaksiyaga kirishmagan qalay hisobga olinma-sin).

Probirkadagi moddaning ozroq qismiga bir necha tomchi suv qo’shiladi va probirka qizdiriladi. Nima sodir bo’ladi? Cho’kmaning rangi qanday o’zga-radi? Eritmaning pHqiymati aniqlanadi. Cho’kma usidagi eritmaning bir qismiga 1-2 tomchi kumush nitrat eritmasi qo’shiladi. Cho’kmaning rangi qan-day bo’ladi? Reaksiya tenglamalir yozilsin va kuzatilgan hodisalar tushuntiril-sin.