Noorganik moddalar haqida Sintezlash haqida Sintez qilish uskunalari haqida

7-rasm. Aktivlanish energiyasining ion kuchiga bog’liqligi.
I – Debay-Xyukkel tenglamasi bo’yicha; II – tajriba ma’lumotlari.
E_D va E_μ ni erituvchi tabiatiga bog’lovchi qonuniyatlar faqat suyultirilgan erituvchilar uchun ishlab chiqilgan, lekin ko’pchilik sintezlar ancha konsentrlangan erituvchilarda o’tkazilishini nazarda tutsak, bu masalaga to’xtalib o’tishga hojat kolmaydi. Faqat shuni aytish mumkinki, E_D va E_μ bilan erituvchi tabiati orasidagi bog’liqni hisoblash asosida Debay- Xyukkel nazariyasi yotadi, va binobarin, nazariya uchun xos bo’lgan cheklanishlar ular uchun ham xarakterlidir. E_μ ni hisoblash tenglamasiga kiruvchi ion kuchining (I = ½_ni ∙Z_i² , bunda n_i – Z_i zaryadga ega bo’lgan ionlarning 1 sm³ dagi soni) aktivlanish energiyasiga bog’liqligi 7-rasmda ko’rsatilgan.
Erituvchi hisobiga kelib chiqadigan ba’zi faktorlarning kimyoviy reaksiya tezligiga ta’sirini batafsil ko’rib chiqamiz.
Qovushqoqlik. Reakisiyaga kirishuvchi zarrachalarning diffuziyalanishi bilan limitlanadigan har qanday jarayonning tezligi muhit qovushqoqligiga bog’liq bo’lishi kerak. Bunday jarayonlar uchun kichik aktivlanish energiyalar xarakterlidir. Shuni ta’kidlash joizki, tezligi asosan diffuziyalanish tezligi bilan belgilanadigan reaksiyalar noorganik sintezda kamchilikni tashkil etadi. Bunday reaksiyalarga, odatda, monomolekulyar termik yoki fotokimyoviy parchalanish reaksiyalari kiradi. Boshqa turdagi qol-gan barcha reaksiyalarda diffuziyalanish tezligini sun’iy (aralashtirish yo’li bilan) oshirib, reaksiya tezligining qovushqoqlikka bo’lgan kuchli bog’liqligidan qutulish mumkin. Biroq, eritmaning qovushqoqligi ko’pincha sintezlanadigan mahsulotlarning eritmadan kristallanishini qiyinlashtiradi. Shunday hollar ham uchraydiki, aralashtirish ham, «zatravka»ning kiritilishi ham kristallanish jarayonini tezlashtirmaydi va olingan modda eritmada qolaveradi. Bunaqa paytda ko’pincha eritma boshqa erituvchi bilan suyultiriladi. Buning uchun erituvchi eritma bilan to’liq aralashishi, yuqori qovushqoqlikka ega bo’lmasligi va sintezlangan mahsulotning eruvchanligini kamaytirishi kerak. Sun’iy yaratilgan bunday sharoitlarda kristallanish jarayoni tezroq boradi. Misol sifatida beriliy nitratning uning suvli eritmasidan kristallanishini ko’rsatish mumkin. Bug’latishdan keyin qoladigan juda qovushqoq eritma konsentrlangan nitrat kislota bilan ishlanadi (sistemadagi eritma va kislota nisbati 1:1), shundan keyin berilliy nitrat eritmadan kristallanishni boshlaydi.