Noorganik kimyo

 
                                     Nurning kvant nazariyasi 
      Nemis fizigi Maks Plank 1920 y.da qizdirilgan moddaning nur chiqarish 
xossasini, moddalar tomonidan nur chiqarilishi va yutilishi uzuq –uzuq, y’ani 
diskret holda  sodir bo’ladi deb baholadi. 
      Buhday holda nur energiyasi(E) nur chastotasi(
ν
) bilan quydagicha bog’langan:  
                                  
Е = h•
ν
 
      Bu formula Plank formulasi deyiladi.h-proporsionallik koeffisienti yoki Plank 
doimiysi uning qiymati 6,626 10
-34
 J/Sek. 
1905 y.da Albert Eynshteyn fotoelektrik effektini o’rganish jarayonida 
elektromagnit to’lqinlari (nuri) kvantlar holida,nurlanis bu fotonlar holatida 
tarqalishini aniqladi.Bundan yorig’liq to’lqinlari zarrachalar oqimi ekan degan 
muhim xulosaga keldi.Fotonlarning energiyasi Plank formulasi orqali 
aniqlanadi.Nurning kvant nazariyasidan fotonlar bo’linmaydi degan xulosa 
chiqadi.Ular fotografik qog’ozda iz qoldiradi va zarra xossasini namoyon 
etadi 
Foton korpuskulyar  va to’lqin xossasiga ega bo’lib bu holat yorug’lik nurining 
interferensiyalanishi va difraksiyalanishida o’z aksini topadi.Demak, fotonga ham 
korpuskulyar ham to’lqin xossasi tegishlidir. 
Elektron qavatlarning Bor nazariyasi bo’yicha tuzilishi 
      Daniyalik fizik Nils Bor o’z nazariyasida atomning yadro modelidan, 
nurlanishning kvant nazariyasi va nurlanishning uzluksizlik tabiatini hisobga olgan 
holda quyidagi xulosani chiqardi.  
Atomdagi elektronlarning energiyasi uzluksiz o’zgarishi mumkin emas,ularning 
energiyasi uzlukli o’zgaradi.Shuning   uchun atomda har qanday energetik 
holatlarda elektronlar bo’lmasdan,faqat “ruxsat etilgan” energetik holatlarda 
bo’ladi.Atomdagi elektronlarning energetik holatlari kvantlangan.Bir “ruxsat 
etilgan” orbitaldan ikkinchisiga  sakrash bilan o’tiladi. 
Bor nazariyasi quyidagi postulatlardan iborat: 
1.Elektronlar yadro atrofida har qanday orbitalar bilan emas, ma’lum aylanma 
orbitalar bilan aylanadi.Bu orbitalar “ruxsat etilgan” orbitalar deyiladi. 
2.”Ruxsat etilgan” orbitallar  bo’yicha harakatlanishda 
elektronlar nur tarqatmaydi .
 
3.Elektronlar bir “ruxsat etilgan” orbitaldan ikkinchisiga o’tishda nur tarqatadi.Bu 
elektromagnit kvanti energiyasi atomning oxirgi holatdan boshlang’ich holatga 
o’tgandagi energiyalari farqidan topiladi.   
 
                
h
ν
=E
2
 – E
1
 

---

Anorganik kimyo fanidan majmua
 
 
 
54 
 
E
2
 va   E
1
 atomdagi turli energetik holatlardagi energyalar farqi. 
     Bor nazariyasini ko’p yutiqlari bilan bir qatorda o’ziga xos kamchiliklari 
ham bor edi.Masalan bir “ruxsat etilgan” orbitaldan ikkinchisiga o’tishda 
qayerda bo’ladi. Shuningdek, Bor nazariyasi hatto vodorod spektrini ravshanlik 
sababini tushuntirib bera olmadi.