Noorganik kimyo

karbidlar
  deyiladi. I, II, III guruh 
elementlarining karbidlari ion bog’lanishga yaqin bog’lanishga ega. Bularga misol 
qilib alyuminiy karbid va kalsiy karbidni olish mumkin. 
 
Al
4
C
3
              Al 
≡
 C 
−
 Al 
=
 C 
−
 Al 
−
 C 
≡
 Al           
      CaC
2     
 
                                                          
       14.4 rasm. Kalsiy karbidning tuzilish formulasi.       
Alyuminiy gidrolizi paytida: 
Al
4
C
3
 + 10H
2
O = 4Al(OH)
3
 + 3CH
4
 
CaC
2
 + 2H
2
O = Ca(OH)
2
 + C
2
H
2
 
Kremniy va bor karbidlari atomlari orasidagi bog’ kovalent SiC va B
4
C
3
. 
d – elementlar karbidlari har xil. 
MeC (TiC, ZrC, HfC, VC),                  Me
2
C (Mo
2
C, W
2
C), 
Me
3
C (Mn
3
C, Te
3
C, Co
3
C). 
Bularning ko’pi metallik xossalarini namoyon etadi.  Ularning  elektr 
o’tkazuvchanligi yuqori, metallic yaltiroqligi bor. d – elementlar karbidlari qattiq, 
issiqqa chidamli, yuqori suyuqlanish temperaturasiga ega. 
TiC – 3140
°
C, Zr
2
C – 3530
°
C, HfC - 3890
°
C. 

---

Anorganik kimyo fanidan majmua
 
 
 
261 
 
M
еС – karbidlar juda ussiqqa va temperaturaga chidamli, masalan: TiC, VC, 
NbC, Mo
2
C, W
2
C. 
 Uglerod  qo’sh  oksid.  Ko’p  miqdorda 
СО
2
  vulqonli  yoruqlardan  chiqadi. 
Undan mineral suvlar tayyorlanadi. 
C
аСО
3
 
+ 3НСl = CaCl
2
 + CO
2
 + H
2
O 
Sanostda kalsiy karbonatdan olinadi: 
СaCO
3
 = CaO + CO
2
 
Karbonat angidrid havodan  1,5  marta og’ir gaz.  U g’orlarning tagida, 
shaxtalarda yig’iladi
. СО
2
  sovutilganda  muz  hosil  bo’ladi.  U  suvda  erib  karbonat 
kislota hosil qiladi. 
СО
2
 
+ Н
2
О = H
2
CO
3 
CaCO
3
 + H
2
O + CO
2
 = Ca(HCO
3
)
2 
NaOH + CO
2
 = NaHCO
3
 
CO
2
 – oksidlovchi xossasini namoyon etadi: 
2Mg + CO
2
 = MgO + CO 
C + CO
2
 = 2CO 
H
2
CO
3
  – 
beqaror  kislota,  unga  quyidagi  orto  kislota  to’g’ri  keladi:  Н
4
СО
4
 
bularning tuzlari barqaror. 
Texnikada ichimlik sodasi – NaHCO
3
, soda – Na
2
CO
3
 va potash – K
2
CO
3
 va 
ohaktosh ahamiyatga ega (CaCO
3
). 
Soda. 
Kuchli elektrolit. Soda kalsiy, strontsiy, bariy va magniy ionlari bilan 
erimaydigan karbonatlar hosil qiladi: 
Ba(NO
3
)
2
 + Na
2
CO
3
 = BaCO
3
 + 2NaNO
3
 
Boshqa kationlar bilan magniy, vismut, temir va alyuminiy ionlari olinsa, 
ulardan karbonatlar va gidrokarbonatlar hosil qiladi. 
Al
2
(SO
4
)
3
 + 3Na
2
CO
3
 + 3H
2
O = 2Al(OH)
3
 + CO
2
 + 3Na
2
SO
4
 
 
Hozirgi kunda soda olishning 3xil usuli bor:  Leblan, Solvey va elektrolitik 
usullar.