Noorganik kimyo

             Tayanch so’zlar: bionoorganik kimyo,  tirik organizmgai ionlar,  
kalsiy va magniyning roli, gemoglobin, gemisianin, biologik komplekslar, 
fermentlar. 
                Bionoorganik kimyo. Tirik tabiatdagi kimyoviy elementlar 
49
 
       Bu bo’lim metal ionlarining biologok rolini tatqiq etadigan shiddat bilan 
rivojlanayotgan bionoorganik kimyoga bag’ishlanadi. Avval metal ionlari 
to’g’risida ma’lumot, so’ngra ularning tabiatda tarqalishi, ularning asosiy 
funksiyalari, keyin shi ionlar bilan biokomplekslar hosil qilgan ligandlar 
muhokama etilgan.O’-o’zidan bu oldingi bo’limlarda ko’rilganidan bir muncha 
murakkabdir.  Biologik komplekslarda bu ionlar va ligandlar ta’siri aniq 
muvozanatlashgandir. Misol sifatida, kislotodning ko’chishi ko’rib chiqilgan. 
Bo’limning anchagina qismi tarkibida metal ionlaridan iborat aktiv markazlar 
tutadigan fermentlarga bag’ishlangan. Azotning o’zlashtirilishi, biologik muhim 
jarayonlardan oksidlanish va qaytarilish fermentlar tomonidan tezlashtiriladi. 
Bo’limni metal ionlarining tibbiyotdagi roli , tirik organizmlarning asosiy energiya 
menba’si hisoblangan fotosintez to’g’risidagi shu kungacha yig’ilgan bilimlar 
nihoyasiga etkazadi. 
      Oddiy va klassik noorganik kimyodan farqli o’laroq, tirik tabiat  ancha 
murakkab strukturalar  -to’qimalar, ularda doimiy massa va energiya almashinuvi 
odatdagi muvozanat jarayonlaridan juda uzoqda amalga oshadi. Biologik 
sistemalarda ketayotgan  jarayonlar uchun  noorganik kimyoning asosiy prinsiplari 
juda ham foydali bolib,ko’pdan ko’p elementlarning barqaror holatlarini uyzaga 
keltirishda muhim ahamiyatga ega. Noorganik kimyo va biologik kimyo 
chegarasida uyzaga kelgan fan bu bionoorganik kimyo deyiladi. Noorganik 
kimyodagi bilimlarimiz, biologik jarayonlarni tushuntirishda yordam beradi, 
biologik jarayonlarni modellashtirishdagi yangi noorganik moddalarni qidirishda 
                                                 
49
 Shriver and Atkins, Inorganic  Chemisrty, Fifth Edition, 2010/ P.W.Atkins,T.L.Owerton, J.P. 
Rourke, M.T. Weller  and F.A. Armstrong, W.H. Freeman and Company, New York. 2010. P. 
825
.
 

---

Anorganik kimyo fanidan majmua
 
 
 
315 
 
yordam beradi, bizning tabiatdagi taxminlarimizni tekshirishga va metallarning 
biologic rolini to’g’risidagi bilimlarimizni kengaytirishga imkon beradi. 
        Bu bo’lim asosiy guruh elementarining biologik roli kattaligini hisobga olgan 
holda bionoorganik kimyoning asosiy yo’nalishi  d-metallar kimyosi bilan 
bog’langanligini ko’rsatadi.  
Bu bo’limda g’ayri oddiy metal ionlarining koordinasiyasi, oldin ko’rib chiqqilgan, 
ko’pdan-ko’p reaksiyalar: Bryonsted va Luyis bo’yicha kislota asos reaksiyalari, 
electron va atomlar kochishi bilan sodir bo’ladigan kislota-asos reaksiyalari hamda 
elektron o’tishi bilan kechadigan fotoinisirlanadigan reaksiyalar kiradi.