Nomoddiy aktivlarning mohiyati, ahamiyati, o’ziga xos belgilari va auditining xususiyatlari

Tashkiliy xarajatlar - korxona faoliyatini tashkil qilish chog’ida qilinadigan xarajatlardir. Unga bevosita taalluqli bo’lgan xarajatlar (masalan, yuridik, buxgalteriya, devonxona va harakatlanish xarajatlari) tashkiliy xarajatlar sifatida kapitallashtirilishi mumkin. Mazkur holatda ushbu xarajatlarning kelgusi davrda foyda keltirishi kapitallashtirish uchun asos bo’lib hisoblanadi. Faoliyatning birinchi yilida jami summalarni xarajatlarga kiritish xarajatning daromad bilan muvofiq kelmasligiga olib keladi.

Ishlab chiqarish faoliyati muddati noaniq deb hisoblanishi bois ushbu xarajatlardan foyda olish davrini ham odatda aniqlash mumkin emas. Shu sababdan ham tashkiliy xarajatlarning aktiv sifatida tan olinishi biznesning aniq turiga bevosita bog’liq bo’ladi. Tashkiliy xarajatlar, ixtiyoriy tanlangan qisqa vaqt davri mobaynida amortizatsiya qilinadi.

Franshizalar odatda hukumat organlari tomonidan davlat mol-mulkidan (masalan, kabel televideniesi kompaniyasi) foydalanish huquqiga egalik qilish uchun yoki kommunal xizmatlar ko’rsatish (elektr energiyasi), shuningdek xo’jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan aniq maqsadlar va aniq xizmatlardan foydalanish huquqiga egalik qilishlari uchun beriladi.

Franshiza to’g’risidagi har bir shartnoma franshiza haqiqiy bo’lib hisoblanadigan davrni, shuningdek franchayzor (foydalanishga oid huquq imtiyozini beruvchi sub’ekt)ning va franchayzi (ushbu imtiyozni oluvchi sub’ekt)ning huquq va majburiyatlarini aniqlashtiradi.

Ko’pincha franshizani olish qiymati yuqori bo’ladi va odatda franchayzi franchayzorga uning boshlang’ich qiymati kapitallashtirilishi va undan keyingina xarajatlar yuzasidan hisobdan chiqarilishi lozim. Agar u ma’lum bir muddat asosida cheklab qo’yilgan bo’lsa, uning qiymati oqilona va muntazam tarzda mazkur davr uchun amortizatsiya qilinishi lozim. Agar ma’lum aniq bir muddat belgilanmagan bo’lsa, amortizatsiya qilish uning oldingi davriy baholari bilan birgalikda aniq belgilangan xizmat qilish muddatiga asoslanishi lozim. Mazkur baholashlar oldingi baholashlarning qayta ko’rib chiqilishi zaruratini aniqlash maqsadida o’tkaziladi. Biroq to’liq amortizatsiya davri 40 yildan oshib ketishi mumkin emas.

Imtiyozdan foydalanuvchi sub’ekt tomonidan uni beruvchi sub’ektga xizmatlarga oid yillik va joriy to’lovlarni (masalan, rag’batlantirish tadbirlarida, tashkiliy masalalarni hal qilish borasida yordam ko’rsatganlik uchun) ularni kelgusida o’lchanadigan foyda keltirmasligi sababli, ilgari bo’lgan xarajatlar bo’yicha hisobdan chiqarilishi lozim. Agar franshiza o’z qiymatini yo’qotsa yoki qonun tomonidan bekor qilinadigan bo’lsa, amortizatsiya qilinmagan summa zudlik bilan zarar sifatida hisobdan chiqariladi.